medium obraz cia�o005

18 Medium - obraz - ciało

wszystkich teorii mediów i analiz techniki, w których człowiek występuje nic jako użytkownik, ale jedynie jako wynalazca nowych technik.

2. PRZERWANE DROGI KU NAUCE O OBRAZIE

Wiele teorii mediów przyznaje dzisiaj obrazom rolę poboczną lub też jednostronnie koncentruje się na pojedynczym technicznym medium, takim jak film czy fotografia. Natomiast brakuje jeszcze ogólnej teorii mediów obrazowych. Można znaleźć historyczne przyczyny, dla których dyskurs ten nic przyciągnął dotąd większej uwagi. Spadkobierczynią starej teologii, którą cechowało bogate doświadczenie z obrazami i ich mediami, została w renesansie teoria sztuki, niczaintercsowana teorią obrazu jako takiego i użyczająca obrazowi wizualnemu swojej uwagi tylko wtedy, gdy zmieniał się on w sztukę lub zaspokajał naukową ciekawość odnośnie fenomenów optycznych. Odnowiona tcologizacja obrazu w epoce reformacji wzmocniła jeszcze ten proces. Dodana została natomiast sztuce retoryka obrazu. Z kolei historia sztuki z pasją uhistoryczniła pojęcie obrazu. Estetyka filozoficzna odwróciła spojrzenie od artefaktu i faworyzowała abstrakcyjne pojęcie obrazu, podczas gdy psychologia, stosując teorię postaci, badała obraz jako konstrukcję widza. Nowoczesne techniki obrazu dostarczyły tworzywa dla historii rozwoju, od której wyszły ważne impulsy do teorii mediów. Tak więc kompetencje zostały podzielone między różne dyscypliny.

Jak zatem mógłby dzisiaj wyglądać dyskurs o obrazie i obrazowości? Stare pojęcie ikonologii nadal oczekuje na wypełnienie sensem odpowiadającym naszej współczesności. Erwin Panofsky, w momencie gdy uczynił je owocnym dla historii sztuki, natychmiast ponownie zawęził je do - poddających się rekonstrukcji w oparciu o teksty historyczne - renesansowych alegorii obrazowych: tym samym przemieszczeniu uległ sens pojęcia ikonologii. Czym innym jest rozważanie znaczeń w obrazach, dzięki czemu można je czytać jak teksty, czym innym zaś uczynienie przedmiotem zainteresowania znaczenia, które obrazy zyskują i posiadają w każdym społeczeństwie¹. W.J.T. Mitchell w nowy sposób użył pojęcia ikonologii w książce pod tym właśnie tytułem. W jego ujęciu termin ten nic określa metody wyjaśniania obrazów za pomocą tekstów, ale metodę odróżniania obrazów od tekstów. Jego „krytyczna ikonologia”, jak ją nazywa, nic czyni rozróżnienia między obrazami i „visual culturc” jako pojęciem nadrzędnym. Być może Mitchell zamierzał wprowadzić ten podział w następnej książce, którą zatytułował Picture Theory. Rozróżnia się w niej piclures od images, co nic jest możliwe w języku niemieckim, w którym w ten sarn sposób mówimy zarówno o obrazie na ścianie, jak i o takim obrazie, który jest na nim przedstawiony. Piclures to w ujęciu Mitchella obrazy fizyczne, konkretne „obiekty reprezentacji, które powodują zjawianie się obrazów". Ja chętniej mówiłbym tutaj o mediach, a to dlatego, żeby znaleźć pojęcie uwzględniające wcielenie obrazów. Mitchell mówi o „wizualnych i werbalnych mediach” przede wszystkim w odniesieniu do sztuk plastycznych i literatury¹². Podstawowe pytanie o obraz nadal więc wymaga wyjaśnienia.

W historii sztuki obraz był ściśle ograniczony do swojego charakteru artystycznego i został włączony do historii form artystycznych. Theodor Hetzer wygłosił w 1931 roku wykład „O historii obrazów”, utrzymany całkowicie w tym duchu. Nic widział przy tym żadnej sprzeczności w tym, że poszukiwał obrazu wyłącznic w obszarze malarstwa, którego zasady formalne zamierzał zbadać. Z łatwością uznał fotografię - owo par excellence nowoczesne medium obrazowe - za symptom nadejścia „końca obrazu”, gdyż w jej przypadku, jak twierdził, nic może już być mowy o jakiejkolwiek postaci „obrazowej”¹³. Historia sztuki jako dyscyplina odnalazła się w analizie formy artystycznej. Sprzeciw wobec takiego samookreślenia wyszedł z hamburskiego kręgu Aby Warburga, w którym z historii sztuki [Kunstwissenschaft] wyłonić się miała historia kultury [Kulturwissenschafl] nowego typu. Sam Warburg,

1

   Panofsky, 1939, i Panofsky, w: Kaemmerling, 1979, s. 207n.

¹²    Mitchell, 1986; Mitchell, 1994, s. 4 i lin.

¹³    Hetzer, 1998, s. 27n.