medium obraz cia�o002

12 Medium - obraz - ciało

istniejące dzisiaj poza muzeami (nowymi świątyniami), albo zamierza chronić sztuką przed wszelkimi pytaniami odnośnie do obrazów, odbierającymi jej status jedynego przedmiotu zainteresowania. Powstaje przy tym nowy spór o obrazy, w którym walką toczą ze sobą monopole definicyjne. Nic tylko mówimy w ten sam sposób o zupełnie odmiennych obrazach. Stosujemy również różne dyskursy wobec obrazów tego samego rodzaju'.

Jeśli wybiera sią—jak w niniejszym tekśeie - podcjśeie antropologiczne, można spotkać sią z zarzutem, że antropologia traktuje o ludziach, a nic o obrazach. Zarzut ten dowodzi niezbędności tego właśnie, co sam podaje w wątpliwość. W obszarze swojej aktywności wizualnej, stanowiącej ich zasadą życiową, ludzie wyodrębniają ową jednostką symboliczną, którą nazywamy „obrazem”. Właśnie ten fakt, że od pojęcia obrazu nie można oddzielić podwójnego znaczenia - obraz to zarówno obraz wewnętrzny, jak i zewnętrzny - wskazuje na jego fundament antropologiczny. „Obraz” jest czymś więcej aniżeli tylko wytworem percepcji. Powstaje jako wynik osobowej lub kolektywnej symbolizacji. Wszystko, co pojawia się w polu spojrzenia lub przed okiem wewnętrznym, można na tej zasadzie ukonstytuować lub zmienić w obraz. Dlatego pojęcie obrazu, jeśli traktuje się je poważnie, ^{1 2}

może być ostatecznie tylko pojęciem antropologicznym. Żyjemy z obrazami i rozumiemy świat w obrazach. To życiowe odniesienie do obrazu znajduje swoje przedłużenie w realizowanej przez nas w przestrzeni społecznej fizycznej produkcji obrazów, która tak się ma do mentalnych obrazów jak - by użyć prowizorycznego sformułowania - pytanie ma się do odpowiedzi.

-jako „miejsce obrazów”, które okupująjcgo ciało: jest wydaoy y

Mówienie o antropologii nic wiąże się z jedną określoną dyscypliną, ale wyraża pragnienie otwartego, interdyscyplinarnego pojmowania obrazu. Odnosi się także do innego, bardziej złożonego modelu czasowości, aniżeli dopuszczają to cwolucjonistycznc J * modele historii. Udziałem ciała staje się nieustanne doświadczenie ^{2 3} czasu, przestrzeni i śmierci, a priori ujmowane przez nas w obrazach. W perspekTywie aniropologiczncjjzłowjpkjawi się niejako „pan i władca** swoich obrazów, ale - a to coś zupełnie innego ę

na łup obrazom, które sam wytworzył, nawet wtedy, gdy stale ■ ponawia próby zapanowania nad nimi⁴. Obrazy, które stwarza, dowodzą, że jedyną ciągłością, jaką człowiek rozporządza, jest zmienność. Obrazy nic pozostawiają wątpliwości co do tego, jak bardzo zmienna jest jego istota. Gdy tylko nada nowy kierunek pytaniom stawianym samemu sobie i światu, szybko porzuca wynalezione przez siebie obrazy. Niepewność co do samego siebie wytwarza w nim skłonność, by zobaczyć, i to w obrazie, siebie jako kogoś innego.

Wytwarzanie obrazów w przestrzeni społecznej,‘które wykształciły w sobie wszystkie kultury', to temat odmienny zarówno od problemu właściwej każdemu człowiekowi aktywności

zmysłowej percepcji, jak i problemu produkcji wewnętrznych

Sformułowanie problemu

13

obrazów. Choć w niniejszej książce powyższe trzy tematy będą

1

¹ W perspektywie filozoficznej: Scholz, 1991; Barek, 1990; Muller, 1997; Hoffmann, 1997; Recki i Wicsing, 1997; Wiesing, 1997; Brandt, 1999 i Stcinbrcnner - Winko, 1999. - W perspektywie bardziej historycznej: Barasch, 1992; Marin, 1993.-W perspektywie historii techniki

2

mediów: Aumont, 1990; Deleuzc, 1990 i 1991; Flusscr, 1992; Durand, 1995 i Sachs-Hombach, 1998. - W perspektywie ikonologiczncj historii sztuki: Panofsky, 1939; Kaemmcrling, 1979; Mitchell, 1994, ale także: Ocxlc, 1997; Gombrich 1960 i 1999. Por. też: Belting, 1990 i Stoichita, 1998. - Ogólne analizy i kwestie interdyscyplinarne zob. Didi-Hubcr-man, 1990; Destins de / ‘image, 1991; Gauthicr, 1993 i przede wszystkim studia w: Bochni, 1994 (tam także jego własne studia). Por. też: Debray, 1992. - Na temat „visual culture” zob. Mitchell, 1994 i Bryson, 1994. O obrazie w naukach przyrodniczych zob. przyp. 29. - W perspektywie dziejów mediów zob. Crary, 1996 i Stafford, 1996, a także: Brcidbach - Clausbcrg, 1996.

² Por. moje studium w niniejszym tomie: Miejsce obrazów. - Na temat perspektywy antropologicznej, bliskiej mojej pozycji, zob. przede wszystkim Freedbcrg, 1989; Didi-Hubcrman, 1996 i 1998; Macho, 1996

3

1999; Rcck, 1996, w węższym obszarze dyscyplinarnym archeologii zob. zwłaszcza Turner, 1987; Gruziński, 1990; Augć, 1994 i 1997;

4

Plessncr, 1982. Por. też Miiller-Funk i Reck, 1996.