Obrazek15 (2)

ar stratyfikacji moie istnieć duże lub małe zróżnicowanie statusów społecznych: np. ząjęcia zroiaŁ cowane pod względem ftmkcji mogą być podobnie szeregowane.

li Kształt i wysokość drabiny stratyfikacji. Tu właściwość odnosi siędoliczhj spofcczitie wyróżnionych i uszeregowanych warstw, względnej wielkości poszczególnych warstw ont względnego dystansu społecznego między nimi. Ponieważ tym cechom grup i społeczeństw poświęci ao juz bardzo wiele uwagi badawczej, nie będziemy się nimi w tym miąjscu ząjmować.

13. Rodzaje i nasilenie więzi społecznej. Co nąjmniąj od czasu ukazania się prac Durkheima nasilenie więzi społecznej uznawane jest za właściwość grupy, która oddzialiye na nąjroi-maitsre zachowania oraz na wykonywanie ról społecznych _przez członków grupy. Dałoby się wyodrębnić trzy typy więzi społecznej ze względu nająj podstawę. Wszystkie występną w każdej grupie czy społeczeństwie, co nie neguje bynajmniej istotnych różnic między nimi Grupy i społeczeństwa różną się zakresem, w jakim istnięjąca w nich więź społeczna opiera się na takiej czy innej podstawie. ,

a)    Więź społeczna wzbudzona kulturowo, wynikąjąca ze zinternalizowania przez członków grupy wspólnych norm i wartości;

b)    Więź społeczna wzbudzona organizacyjnie, wynikąjąca z realizacji jednostkowych i grupowych celów poprzez współzależne działania członków grupy;

c)    Więź społeczna wzbudzona strukturalnie, wynikąjąca np. z przeciwstawienia grup własnych grupom obcym, z konfliktów z innymi grupami itp.

Zagadnienie systematycznych zależności pomiędzy podstawami grupowej integracji a innymi cechami grupy nie zostało na razie opracowane.

M.Sklonność do podziałów wewnętrznych lub jedność g r u p y. Tę złożoną cechę można z pożytkiem ąjąć jako wypadkową właściwości 11. (stopień społecznego zróżnicowania) i 13. (nasilenie więzi społecznej). Dotyczy ona pewnej szczególnej zmiennej życia grupowego: niektóre grupy wykaząją skłonność do kolejnych, często nieplanowanych podziałów wewnętrznych aż do momentu, w którym powstąjące w ten sposób podgrupy przekształcąją się w grupy samodzielne. Inne grupy starąją się ponownie włączyć powstąjące podgrupy w szerszą organizację, tak aby służyły do wzmocnienia struktury i funkcji tej organizacji. Partie polityczne wydąją się np. bardzo pod tym względem zróżnicowane: niektóre rozdzieląją się na liczne „partie odpryskowe”, inne utrzymują mono-

Praca B. Barbera Social Stratification, New York 1957, stanowi obszerne studium porównawcze na ten temat Opracowano również inne, bardziej szczegółowe typologie. Zob. na ten temat W.S. Landecker, Types ofIntegra tion and their Measurmenl, „American Journal of Sociology” 1951, nr 56, s. 332-340; idem, Integration and Group Slructure: an Areafor Research, „Social Forces” 1951-1952, nr 30, s. 394-400; idem, Institutions and Social Integration, „Papers of the Michigan Academy of Science, Arts and Letters” 1954, nr 39, s. 477-493.

To źródło więzi społecznej dostrzegali często nie tylko badacze społeczni, lecz również politycy i osobistości publiczne. Pot np. następujący urywek z autobiografii T. Jeffersona (The Writings of..., t. 1, Washington, D.C. 1903, s. 116): „Podczas wojny o Niepodległość, kiedy zespolił nas nacisk nieprzyjaciół z zewnątrz, a ich przedsięwzięcia zmuszały do nieustannej czujności, duch ludu - pobudzony niebezpieczeństwem - uzupełniał akt Konfederacji i przynaglał do żarliwych wysiłków, bez względu na ów akt urzędowy, kiedy jednak przywrócono pokój oraz bezpieczeństwo i wszyscy podjęli pożyteczne oraz zyskowne ząjęcia - mniej uwagi zwracano na apele Kongresu*. Wnikliwej analizy owej prawidłowości w stosunkach międzygrupowych dokonał LA Coser w pracy The Functions of Social Coąftict, rozdz. 5 :Conflicl wilk Out-Groups and Group Slruclure,

Cenna analiza procesu kształtowania się podgrup w obrębie szerszej grupy zawarta jest w artykule GA Theo-dorsona, EUmenls m Ihe Progresem Developnumt of Smali Groups, „Social Fbrces” 1953, nr 31, s. 311-320.

Pot także następującą obserwację H. Martineau (The Positive PhUosophy of Augustę Comte, London 1896, i 8.228), którą Theodorson trafnie przyjmuje za motto swego artykułu: „Istota dynamiki społecznej polega m ! ujmowaniu każdego z tych stanów społecznych jako koniecznego rezultatu stanu poprzedniego i jako nieodzownej przyczyny stanu, który następuje potem, zgodnie z aksjomatem Leibniza: "Teraźniejszość pełna jest przy-

Wstępna lista właściwości grupy

249

lityczną jedność. Z kolei: pewne grupy wykazują swoistą skłonność do „kolonizowania”, do kształtowania zależnych od siebie grup na swój wzór i podobieństwo; niektóre z tych ostatnich uniezależniają się potem od grupy macierzystej.

- lB.Zakres interakcji społecznych w obrębie grupy. Właściwość ta odnosi się do oczekiwanego i faktycznego zakresu interakcji społecznych pomiędzy jednostkami zajmującymi w grupie określone statusy społeczne. W pewnych grupach interakcje społeczne w poważnej mierze ograniczone są do kontaktów między osobami zajmującymi „sąsiadujące* ze sobą statusy w hierarchii (rówieśnicze oraz bezpośrednio niższe i wyższe), tak jak jest to ujęte w koncepcji „kontaktów przebie-gąjących wyznaczonymi kanałami” (going through channels). Inne grupy i organizacje zapewniają natomiast więcej możliwości interakcji między jednostkami zajmującymi zdecydowanie odmienne pozycje, jak np. w grupie zhierarchizowanej, lecz stanowiącej jednocześnie „stowarzyszenie równych*. Należy jednak podkreślić, że w grupie pierwszego rodząju istnieje faktycznie znacznie więcęj interakcji społecznych pomiędzy jednostkami o różnych pozycjach, aniżeli wskazuje na to struktura grupy (np. nieformalne sposoby komunikowania z pominięciem przypisanych kanałów), tak samo jak w grupie drugiego rodząju interakcje pomiędzy ludźmi ząjmującymi nierówne pozycje są często mniej liczne niż wynikałoby to z przepisów normatywnych.

16. Charakter stosunków społecznych w grupie. Jak wskazuje się w przyjętych od dawna klasyfikacjach grup (pierwotne i wtórne, własne i obce, Gemeinschąft i GeseUschafi, formalne i nieformalne), właściwość tę tradycyjnie uznawano za podstawowy wyróżnik rozmaitych codząjów grup. Na podstawie tej właśnie cechy Parsons zbudował swój dobrze znany system zmiennych, ze względu na które można analitycznie opisać zależności w strukturze ról systemu społecznego: afektywne zaangażowanie - afektywna neutralność; aspektowość - całościowość; uniwersalizm -partykularyzm; przypisanie - osiąganie; orientacja na kolektyw - orientacja na własną osobę . Kombinacje wartości tych pięciu zmiennych służą do opisania swoistych stosunków społecznych panujących v grupie.

17.Stopień oczekiwanego konformizmu wobec norm grupy. Tolerancja wobec zachowań dewiacyjnych oraz tolerancja wobec zinstytucjonalizowanych odchyleń od ściśle określonych norm grupowych. Cecha ta dotyczy zakresu swobody w zachowaniach członków grupy, jaki uznawany jest przez pozostałych jąj uczestników. Niektóre grupy i organizacje wymagąją zwykle ścisłego przestrzegania norm przy minimalnęj tolerancji wobec spontanicznych odchyleń: tak właśnie - jako epitet - rozumiany jest często termin „biurokracja”. Inne grupy zezwaląją na duże odchylenie od norm, jak np. grupy, które się chlubią tym, iż pozostawiąją wiele miejsca dla indywidualności i twórczości swych członków. Stereotypowy obraz biurokracji pruskiej zbliżyłby się do pierwszego z tych dwu rodząjów. Pewne zaś organizacje społeczeństw zachodnich powołane do rozwijania wiedzy i badań naukowych - do drugiego. W rzeczywistości grupy pierwszego rodząju dopuszcząją oczywiście większą swobodę zachowań, niż się to powszechnie zakłada, grupy zaś drugiego rodząju - mniejszą. Nie oznacza to jednak, że grupy i organizacje nie różnią się pod względem tęj cechy.

Omjanie norm może się stać dla grupy funkcjonalne i często - jako zapoczątkowanie zmiany strukturalnej - występuje dłuższy lub krótszy etap, w którym nieprzestrzeganie norm stąje się zachowa-szlości«. W takim ujęciu przedmiotem nauki jest odkrywanie praw rządzących ową ciągłością. Ich zbiór wyznacza bieg ludzkiego rozwoju*. Obecne teorie procesu stochastycznego w grupach stanowią dokiadniąjszą, probabilistyczną węrąję tej podstawowej koncepcji. W tym właśnie duchu P.E Lazarsfeld i R.K. Merton dokonali analizy Jtosunków społecznych jako procesu (Friendship as Social Process, (w:| Freedom and Contro! in Modem Society, red. M. Berger, T. Abel, G.H. flagę, New York 1964, s. 18-66, a zwłaszcza cz. 2).

"Zob. T. Parsons, The Social System, Glencoe, IU. 1961, s. 66-88.