Obraz1 (2)

A

XC1V PROBLEMATYKA MORALNA BALLAD MICKIEWICZA

nie analogii użytych tu środków wypowiedzi do stosowanych I przez Goethego, ale też i do stawiania zagadnień etycznych I w balladach Schillera. Analogia roli kwiatów w Liliach j i ptaków w Żurawiach Ibikosa naprowadza na myśl tego I rodzaju paralelizmów. Element cudowności ma w Liliach 5 podwójne znaczenie: psychologiczne, jeśli chodzi o przy- | widzenia mężobójczyni, i religijno-etyczne, jeśli chodzi I o finałowe rozwiązanie wątku przez interwencję upiora. I To znów naprowadza na Lenorę, zwłaszcza że w Liliach I zastosował Mickiewicz onomatopeję. Omawiając zagadnie- i r*ie winy i kary w balladach Mickiewicza, Maria Żmi- [ grodzka przeciwstawia się tym autorom, którym „waga f problematyki moralnej’* u Mickiewicza nasunęła przeko-1 nanie, że dominuje w nich moralistyka. Edward Porębowicz [? np. uważał tę problematykę za „fałszywą strunę, z rozmysłem do poezji gminnej doczepioną”, i przypisywał to wpły- f wowi ballad Schillera „podszytych dążnością humanitarną", i za ślad oddziałania „pedantyzmu protestanckiego”. Podob* j nie Wacław Kubacki uznał ballady za przypowieści gło-_: szące normy moralności abstrakcyjnej ¹⁷. U Burgera istotnie j spotyka się bezpośrednie sformułowanie morału; Schillera ] nie interesuje przebieg wydarzeń, lecz ich moralny sens. j Problematyka moralna, odgrywająca zarówno u Mickiewicza, jak u Schillera większą rolę niż u innych twórców i europejskiej ballady, stanowi jednak przejaw diametralnej różnicy między obu poetami: „między próbą stworzenia ludowego obrazu świata a wykładem filozofii moralnej". Funkcja problematyki moralnej u Mickiewicza jest raczej poznawcza niż dydaktyczna. Spleciona ze sferą cudowności, ma nie tyle uczyć, co odsłaniać moralne prawa życia. Cudowność nie ma charakteru dekoracyjnego: „Tajemniczość, ^{1 2} niejasność, nastrojowa wieloznaczność” są „tylko formą relacji dla wywołania nastroju, dla uwierzytelnienia cudowności potrzebnej jako sankcja dla balladowej" wizji świata”. Mickiewicz odcinał się od .typu cudowności jako ornamentu, cechującej dumy sentymentalne i ballady reakcyjnego romantyzmu, a mającej na celu wywołanie grozy. Lilie, przejmując wiele elementów techniki Burgera, wykazują różnice w typie problematyki i poetyckiego jej ujęcia. Punkt ciężkości został przeniesiony na problem moralny³. Podkreślona przez Żmigrodzką „próba stworzenia ludowego obrazu świata” w balladach Mickiewicza stanowi podstawę zbliżenia ich do ballad Goethego, w którego balladowej twórczości badacze marksistowscy uwydatniają podobną postawę⁴.

Zagadnienie stosunku Mickiewicza do Burgera nabiera ostrości przy rozważaniu Ucieczki. Czas powstania tej ballady jest sporny. Tadeusz Cieszewski i niektórzy badacze dawniejsi łączą ją z okresem wileńsko-kowieńskim. Za datowaniem późniejszym wypowiedział się Wacław Borowy. W polemice z Julianem Klaczką, który zestawiał obydwie ballady⁵, stwierdza on diametralne różnice, przede wszystkim w założeniach artystycznych.

Choć wątki ich są pokrewne, ich środki artystyczne są

odrębne i odrębna jest wymowa każdego. Panna z Ucieczki

1

Wacław Kubacki, Pierwiosnki polskiego romantyzm*,

2

Warszawa 1949 (odb. z «Polonistyki» 1949, nr 2).

3

   Maria Żmigrodzka, Podstaiooioe cechy Mickiewiczowskiej ballady [w:] Materiały dyskusyjne Komisji Naukowej Obchodu Roku Mickiewiczowskiego, PAN, Warszawa 1955, s. 82 i n.

4

   Np. Marietta Szaginian, Goethe, Moskwa-Leningrad 1950 (przekład polski Warszawa 1952) i W. Girnus we wstępie do: J. W. Goethe, Uber Kunst und Literatur. Eine Aus-wahl, Berlin 1953.

5

   W artykule pt. „Lenora” i „Ucieczka”, •Pokłosie, Zble-ranka Literacka* II, Leszno 1853.