P1010633

kształtowane utwory spotykamy już w wieku XV - słynne Go<l:lnki i Żtdtar: Jezusów - i one istotnie pozostawały w opozycji do reszty utworów wierszowanych średniowiecza, ale nie z racji metru, lecz z. rucji odmiennych relacji między składnią a wersami:

Na dzMt traeett) godany Żydowic niezbędni Wołali, by knytowan był pirwy i pośledni.

Pitol jl kazał biczował beze wszej lutości.

I cimlm koronował; tuć mini trudu dośct

Znajdziemy w tym cytacie zarówno podziały składniowe wersów, jak i przerzutnię z pierwszego do drugiego wersu. Pod tym względem jest to kompozycja całkowicie nowoczesna, w znaczeniu: renesansowa.

W renesansie utwór wierszowany wykorzystywać można na /.usadzić stylistycznego wyboru oba systemy wersyfikacyjne, co oznacza rozmaitość relacji wers-zdunie w obrębie kompozycji wersyfikacyjnej:

Gdy jut było k wieczoru, ulortcc zochadzalo.

Jasne nazad promienie po górach puszczało.

<M Ml. NUma*)

~ lub któryś z dwu pozostałych: składniowy bądź askładniowy, co stwarzało trzy możliwości: dwie kompozycje jednorodne, oparte na systemie składniowym bądź askladniowym wiersza, i jedną mieszaną, kombinowaną, czyli, jak w powyższym cytacie, posługującą się obydwoma systemami wiersza. Ten typ kompozycji wersyfikacyjnej będzie odtąd najczęstszy.

Realizowanie się takich możliwości kompozycyjnych wymaga, rzecz jasna, najzupełniej odmiennych w stosunku do wersyfikucji średniowiecznej realiów tekstowych, bo jakkolwiek nic nie stoi na przeszkodzie stosowania wiersza asldadniowego na przestrzeni metru ośmiozgłoskowego. to jednak jest to przestrzeń stanowczo za mała do zrealizowania wndkiefa możliwych napięć eksprcsywnych pomiędzy składnią u porządkiem wersowym«T0 był w naszym przekonaniu powód, dla którego wersyfikacja renesansowa wydłuża rozmiary wersów — ten proces widoczny jest u Reja - lub je wydłuża i różnicuje pod względem długości - jak u Kochanowskiego] Wydłużanie i różnicowanie wersów uznajemy za podstawową cechę zewnętrzną wersyfikucji renesansowej i późniejszej.Cechy wewnętrzne natomiast ujawnia lukt, że teraz niczulc-

2nic <J$).długości wersu wydłuża się lub skraca zdanic_t Nie /rezygnowano ze starej miary — osiem sylab, trochę mniej, trochę więcej - lecz dostrzeżono to, czego uni nie widział, ani nie rozumiuł jeszcze Biernat /. Lublinu, trzymujitcy się kurczowo ośmiozgłoskowego metru. że mianowicie wydłużenie wersów stwurza trudne do przecenieniu perspektywy utworu wierszowanego, zarówno w zakresie możliwości estetycznych wierszowaniu, jak i pojemności intelektualnej i ekspresywnej kompozycji wersyfikacyjnej, opartej na takim długim bądź zróżnicowanym co do długości metrze.

Świadomość ututów artystycznych nowych zasad kompozycyjnych utworu wierszowanego rodziła się powoli, korzyści z nich można było tylko przewidywać, dlc dowodów, że te korzyści rzeczywiście turnieju, mogła dostarczyć jodynie poetycka praktyka. Wielokrotnie podkreślano, że Kochunowski stosował w swojej twórczości poetyckiej więcej niż. inni zróżnicowane formy wypowiedzi wierszowanej i w tym upatrywano również przejawów jego wielkości i geniuszu. Chcemy to widzieć inaczej: Kochanowski nic mógł wiedzieć a priori, jakie postaci wiersza nadają się najlepiej do realizowania nowej estetyki wiersza, nowej jego stylistyki, nowych zasad kompozycyjnych, dlatego chcemy patrzeć na jego twórczość, jak na poszukiwanie optymalnych wersyftkocyjnych rozwiązań ¹.. Widzi my _tg. w d w u aspektach: do pierwsze. K ncha nn wda chce wiedzieć, juk wiele możliwości stwarzają nowe zasady konstrukcyjne, po drogie — które spośród nich jako możliwych rozwiązań są najsprawniejsze i możliwie najbardziej uniwersalne. Trudno przypuścić, aby w tych poszukiwaniach nie odgrywały żadnej roli doświadczenia weryfikacyjne poprzedników Kochanowskiego. Wersyfikacja wielkiego Jana porównana z ich twórczością pozwala lepiej zrozumieć przesłanki, jakie nim powodowały, a również kierunki, jakie wyznaczył rozwojowi wierszowania. Pod uwagę należy chyba wziąć wersyfikację Biernata z Lublina. Mikołaja Reja, a odnotować warto również na przykład Hieronima Wictora Spiczyńskiego. Chodzi o jeden jego utwór zatytułowany Wtóre napominanie Pana Jezusowe Jo człowieka wszelkiego, ku naśladowaniu żywota swojego, o którym nawet trudno powiedzieć, żc zajmuje jakieś miejsce w historii naszej poezji i wersyfikacji, toteż nazwiskiem tym sygnujemy tylko pewien typ kompozycji wierszową]

Pewnego doświadczaniu dostarczała naturalnie twórczość Kochanowskiego w •wyku łacińskim, nie moglu ona jednak wysturczyii bez prób w języku potok un

139