P1020359

144 Tadeusz Kowala k. Ewa Leś

Okres przejścia ustrojowego przyczyni! się do zaostrzenia kwestii ubóstwa tak w Polsce, jak i w pozostałych krajach postsocjalistycznych w związku z masowym spadkiem produkcji, gwałtownym wzrostem bezrobocia (zwłaszcza w pierwszym okresie zmian ustrojowych) oraz utrzymywaniem się niskich płac. Wyjątek stanowiły Czechy, gdzie u progu zmian ustrojowych zarówno sytuacja gospodarcza była znacznie korzystniejsza niż w pozostałych krajach regionu, jak i proces transformacji od samego początku poddany był ścisłej kontroli z punktu widzenia społecznych kosztów reform gospodarczych i przybrał kierunek raczej „socjaldemokratyczny" niż „rynkowy", tak jak w Polsce.

W rezultacie, na skutek w dużym stopniu niekontrolowanego procesu zmiany ustrojowej, utrzymywania się niskiego poziomu płac w gospodarce i wysokiego bezrobocia, w 1990 roku w Polsce poziom ubóstwa wzrósł do 15% ogółu populacji, co oznacza, że około 5,5 min osób posiadało dochody poniżej poziomu najniższej emerytury. Skala problemu ubóstwa jest znacznie większa, jeśli za punkt wyjścia przyjąć poziom minimum socjalnego, nie poziom najniższej emerytury. Biorąc poziom minimum socjalnego jako kryterium ubóstwa w Polsce, szacuje się, że w 1990 r. było około 00% gospodarstw, których dochody nie osiągnęły tego poziomu.

Kim są dzisiejsi „nowobiedni”?

Około 60% pozostających w sytuacji ubóstwa stanowią gospodarstwa pracownicze i rolnicze. Około 1/3 „nowobiednych" wywodzi się z gospodarstw domowych, w których przynajmniej jedna osoba jest bez pracy. W świetle tych szacunków zaledwie 5% osób ubogich w Polsce stanowią ludzie starsi.

Problem ubóstwa dotyczy głównie wsi. Około 60% osób ubogich pozostaje na wsi. W miastach poniżej 100 tys. mieszkańców zamieszkuje ok. 27% osób ubogich, w dużych zaś miastach ok. 13%.

Tradycyjnie rodziny z trojgiem i większą liczbą dzieci należą do najuboższych. Szacuje się, że w Polsce w ostatnich kilku latach co najmniej 30% rodzin najuboższych stanowią rodziny wielodzietne. Stąd tez dzieci i młodzież poniżej 15 roku życia stanowią 1/3 wszystkich ubogich. W świetle danych Raportu UNDP 14% wszystkich dzieci i młodzieży w Polsce wzrasta w warunkach ubóstwa.

Najliczniejszą kategorię dotkniętych ubóstwem (ok. 61%) stanowi ludność w wieku aktywności zawodowej — ok. 5% stanowią ludzie

Instytucjonalne odpowiedzi na kwestię ubóstwa

Ubóstwo należy do tych problemów społecznych, w których pras* zwyciężaniu doniosła rola przypada administracji rządowej i prowadzonej przez nią polityki gospodarczej, polityki zatrudnienia oraz polityki ochrony socjalnej. Dotychczasowe rozwiązania prawne i instytucjonalne przyjęte w Polsce wskazują, że mimo dużych nakładów na państwową ochronę socjalną skala i dynamika ubóstwa jest wysoka.

Ogólnie w 1993 roku udział nakładów na sferę społeczną w formie wypłat pieniężnych wyniósł około 19% PKB. Udział wydatków na pomoc społeczną (pieniężną i w naturze) stanowił niewiele, bo ok. 0.5% PKB. Jednakże w porównaniu do 1985 roku, udział wydatków na pomoc społeczną w PKB wzrósł blisko pięć razy.

W świetle dostępnych danych blisko 45% wydatków z pomocy społecznej kierowanych jest na pomoc najuboższym. Spośród wielu problemów związanych z dystrybucją funduszy państwowych na pomoc najuboższym oraz jej efektywnością, zwraca się uwagę na konieczność precyzyjniejszej alokacji środków finansowych, w tym zwłaszcza na pomoc dzieciom i młodzieży z rodzin pozostających w ubóstwie poprzez wprowadzenie państwowego programu dożywiania w szkołach.

Z zagadnieniem większej sprawności organizacyjnej i efektywności działania państwowej pomocy społecznej wiąże się także postulat poprawy systemu informacji w ramach instytucji pomocy społecznej poprzez uproszczenie obowiązującego kwestionariusza wywiadu środowiskowego.

Gdy mowa o instytucjonalnych odpowiedziach na kwestię ubóstwa, na uwagę zasługuje również udział organizacji niezależnych (pozarządowych) w łagodzeniu tego problemu. W Polsce, po wielu latadi przerwy, nastąpił ogromny rozwój tych organizacji w ostatnich kilku latach. Znaczna ich część prowadzi działalność w dziedzinie pomocy społecznej i usług socjalnych. Najbardziej charakterystycznym przykładem aktywności organizacji niezależnych na rzecz łagodzenia ubóstwa jest pomoc osobom bezdomnym, niedołężnym, uzależnionym oraz rodzinom wielodzietnym.