P1090784

£o. W ucrcfrtnidwu' czynnym zaobserwować można pewną olaetycz-hość oc^n, bowiem pomięć napływem przekazów symbolicznych o jednostkowy skalą wartości istnieje obustronna relacja; przekazy te są wedtug owej skali klasyfikowane w kategoriach aksjologicznych, ale zarazem sama skala zmienia się pod wpływem postrzeganych treści kulturowych.

Dość rozpowszechniono są poglądy, iż czynne uczestnictwo w kulturze to tyle, co selektywne przyswajanie sobie treści kulturowych, natomiast uczestnictwo bierne — w myśl tych przekonań — jest przyswajaniem nieselektywnym, tzn. przyswajaniem tych treści, które są mniej lub bardziej przypadkowo postrzegane przez jednostkę, Zatem w tym wypadku kryterium biernego i czynnego uczestnictwa sprowadza się w istocie do tego, czy wybór przekazów symbolicznych jest przypadkowy czy celowy.

Jeśli jednak uwzględni się pewne klasyczne ustalenia psychologii społecznej, dotyczące mechanizmów selekcji informacji o świecie zewnętrznym, to okazuje się, iż kryterium to jest stosunkowo zawodne. Ustalono np._t że ludzie są skłonni do wybierania treści zgodnych z ich jednostkowym systemem wartości, czyli do redukcji tzw. dysonansu poznawczego (por. J. T. Klepper, 196Q i W.P. Davison, 1964). Zatem-w tym wypadku selektywność odbioru byłaby zdominowana przez jednostkowy wystem wartości, czyli byłaby tym, co wcześniej nazwano biernym uczestnictwem na poziomie oceniania. Sądzić więc należy', iż selektywność informacji kulturowej jest niedokładnym kryterium aktywnego uczestnictwa w kulturze. Przynajmniej wówczas, gdy pragnie się spojrzeć na to uczestnictwo z punktu widzenia osobowości odbiorców przekazów symbolicznych.

/

.Z godnie z przyjętym tutaj tokiem rozumowania, no poziomie przyswajania można określić bierne uczestnictwo w kulturze jako zerowe poszerzanie swojej, wiedzy o świecie zewnętrznym, jako obcowanie z przekazami symbolicznymi niosącymi nienowe treści. Zaś uczestnictwo czynne polega, rzecz jasna, na poszerzaniu tej wiedzy, na po--azukiwaruu i przyswajaniu przekazów kulturowych, zawierających treści nowe. Sytuację taką można by, za A/Tyszką    *..14-15),

nazwać rozszerzaniem się “kulturowego wyposażenia osobowości ludzkiej*.

Ka poziomie wykorzystania biernym skłonni bylibyśmy nazwać takie uczestnictwo, w którym postrzegane, ocenione i przyswojone treści kulturowe nie mają istotnego wpływu na strukturę osobowości, nie uwidaczniają się w sferze jednostkowej ekspresji osobowości. Czynne uczestnictwo natomiast polegałoby na uwzględnianiu nabytych treści ' kulturowych w zachowaniach* a nade wszystko - w zachowaniach znaczących, symbollczno-realizacyjnych.

Zaprezentowana tu typologia przedstawia oczywiście pewne sytuacje wyidealizowane. Należy ją więc traktować jako propozycję pewnego typu języka analizy.

Wyodrębnione wyżej kategorie analityczne mogą okazać stę pomocne przede wszystkim w wyjaśnianiu skomplikowanych procesów czytelniczych i do tego celu zostały stworzone.

Przedstawiona typologia jest użyteczna przy założenia, że Consal-ny dostęp do poszczególnych form uczestnictwa w kulturze jest dla każdego członka naszego społeczeństwa jednakowy, zaś różnice w owym uczestnictwie przypisać należy czynnikom psycho-spotocznym. Jak wiadomo, założenie takie nie odpowiada rzeczywistości, bowiem ekologiczna dostępność do różnych form uczestnictwa Jest nierówna. Generalnie - najwyraźniejsze różnice występują pomiędzy miastem a wsią, aczkolwiek niewiele mniejsze zróżnicowania istnieją pomiędzy różnymi typami miast, czy też różnymi regionami kraju (A. WaJlis, 1969).

Dlatego też w dalszych rozważaniach należałoby uwzględnić wpływ czynnika deprywacU poszczególnych dóbr kultury. Zatem analizę wpływu jednostkowych determinant psychospołecznych przeprowadzać należy jedynie w odniesieniu do populacji ujednoliconych pod względem szans - dostępności do określonych form uczestnictwa kulturalnego. Trudno bowiem - w populacji pod tym względem niejednorodnej — od* dzielić wpływ determinant jednostkowych od oddziaływania ekologicznych nierównomiemości w dostępności do poszczególnych łona uczestnictwa w kulturze.

17