PA260281

Eliza Szandorowska

Umieszczenie dużej księgi in folio, to znaczy Sermones papieża Leona I. jako pierwszej pozycji w produkcji małego, ubogiego warsztatu trudno wytłumaczyć inaczej, jak chyba tylko faktem, że ta właśnie księga nadała umowną, nazwę badanej tłoczni. Byłby to wszakże zbyt słaby argument. Bowiem na podstawie już samych tylko licznie zachowanych egzemplarzy tego tekstu, zarówno u nas jak i w świecie, narzuca się prosty wniosek, że dzieło zostało wydane w pokaźnym nakładzie, a zatem przy tak dużej jego objętości drukarz musiał długo gromadzić dlań większą ilość papieru. Poza tym musiało ono powstawać stopniowo, o czym zresztą świadczą różne rodzaje papieru w przebadanych egzemplarzach. Może także typograf był zmuszony rozrzucać skład pierwszych arkuszy,' aby przy małym zapasie czcionek móc wytłoczyć dalsze partie tekstu. Byłoby nader trudno prowadzić tak długotrwałą pracę w początkującym warsztacie.

Analizując wszystkie odmiany papieru dr Kamińska zamknęła produkcję oficyny rokiem 1475, a więc przesuwając eo ipso na wcześniejsze lata początek jej działalności. Więcej sugestii na temat jej chronologii dostarczają wnioski Autorki wyprowadzone z innych przesłanek, które będą omówione niżej. Zauważmy tylko, że domieszanie czcionek antykwowych do podstawowego pisma gotyckiego wydaje się podważać wczesne datowanie.

W kolejnej części pracy znajdujemy sumaryczne omówienie proweniencji i opraw, których szczegółowe opracowanie zostało przedstawione w dołączonym do pracy, bardzo pożytecznym katalogu. Dla porządku przypominam jego układ. Podstawę podziału stanowi siedem tytułów badanej produkcji, w obrębie zaś każdego tytułu są wyliczone wszystkie znane egzemplarze z podaniem, z reguły na pierwszym miejscu, egzemplarzy znajdujących się obecnie we Wrocławiu, jakkolwiek niektóre z nich są tam niezbyt długo (Ossolineum) oraz egzemplarzy noszących ślady dawnych właścicieli Ślązaków. Dla wydobycia prawdziwych silesiaków, trzeba więc czytać ten katalog bardzo uważnie.

Prawie każdy zapis własnościowy jest tu wzbogacony notą encyklopedyczną o dawnym posiadaczu, jego pochodzeniu i terenie działalności. Dotyczy to zwłaszcza Ślązaków. Podobnie drobiazgowo zostały opisane oprawy, choć ich ustalenia bywają niepewne i sprzeczne, co wykażę niżej.

Wnioski, do jakich dochodzi Autorka, są oparte na przebadaniu z autopsji lub korespondencyjnie 43 (ze znanych 53) egzemplarzy druków Anonima. Już pierwsze zdanie tej części pracy może budzić zastrzeżenia. Brzmi ono: „Wczesne znaki własnościowe i oprawy zbadanych inkunabułów z oficyny Anonima wskazują niedwuznacznie [podkreślenie E.Sz.], że miejscem korzystania, używania i przechowywania ich był przede wszystkim Śląsk” (s.515). Z paru powodów trudno przyjąć to stwierdzenie. Po pierwsze — nie zgadza się tu statystyka. W obliczeniu proweniencji śląskich (s.515), po przebadaniu owych 43 egzemplarzy Autorka stwierdza: „21 egz. posiada wczesne śląskie zapiski własnościowe, tj. 16 z XV wieku i 5 z XVI wieku”.

Na podstawie danych z załączonego do rozprawy Wykazu druków (s. 527-551) trzeba zakwestionować podane obliczenie, gdyż liczby te w rzeczywistości wyglądają inaczej. Zaledwie w 10 egzemplarzach można uznać za pewne śląskie cechy własnościowe z XV w. Oto numery tych pozycji: 1. 4, 7, 8. 19, 31. 40. 44. 49. 50. Następne dwa egzemplarze były wprawdzie kiedyś na Śląsku, lecz nie wiemy, w którym wieku, gdyż zapisy ich dawnych właścicieli, sądząc po dukcie pisma, wskazują na wiek XVII. Np. egzemplarz należący niegdyś do klasztoru dominikanów wrocławskich nabyty od Biblioteki Uniwersytetu we Wrocławiu z jej dubletów (ok. 1921-22 r., nr 12) — obecnie przechowywany w Utrechcie oraz egzemplarz z Głogowa (nr 13) — obecnie w Bibliotece Watykańskiej. Wreszcie pergaminowy

42