papa132

Krzysztof Obremski Sarmacki mesjanizm

topoglądu. Niektórzy z nich także wyróżniają element w ich przekonaniu najważniejszy. Jednak już w tym punkcie, który jest przecież zaledwie początkiem hierarchizacji, pojawiają się wyraźne różnice stanowisk:

-    zdaniem Andrzeja Zajączkowskiego naczelną i najsilniejszą wartością ideologiczną w kulturze szlacheckiej w feudalnej Rzeczypospolitej było „samo szlachectwo”, którego cena nie mieści się w kategoriach doczesnych, lecz przekracza je, sytuując szlachectwo w sferze religijnej²

-    według Janusza Maciejewskiego naczelną wartością ideologii sarmackiej był republikanizm oraz wolność i kult szlachectwa³.

Wbrew pierwszemu wrażeniu stanowiska obydwu badaczy trudno uzgodnić: Zajączkowski szlachectwo ujmuje jako wartość także religijną, zaś Maciejewski wiarę umieszcza w „niższej” części sarmackiego świata. Być może obydwa stanowiska połączą się i pogodzą, jeśli wykorzystamy możliwość dwojakiego ujęcia światopoglądu, o którym można mówić w sensie podmiotowym (jako czyimś poglądzie na świat) i przedmiotowym (jako o uporządkowanym zbiorze zdań, służącym do uzyskania zintegrowanego obrazu świata). Sytuując szlachectwo wraz z wiarą na szczycie sarmackiej hierarchii wartości, Zajączkowski jest bliższy porządku podmiotowego, zaś Maciejewski zbliża się ku porządkowi przedmiotowemu (oczywiście rozróżnianie tych dwóch porządków światopoglądowej materii niesie z sobą przeróżne wątpliwości, które jako zagadnienia przede wszystkim teorii poznania tu trzeba pominąć milczeniem).

Poszczególne elementy sarmackiego światopoglądu mają wyraźny wymiar aksjologiczny i tworzą logiczną konstrukcję. Stanowa świadomość szlachty polskiej stanowi centrum sarmackiego światopoglądu, jest ona podstawą całego systemu, jego spoiwem i „regulatorem”. Szlachectwo, a więc instytucja prawno-ustrojowa, w świadomości szlachty nabiera cech „bytu realnego” o cechach zgoła magicznych. „Szlachectwo jest jakaś moc dziwna” - stwierdzał Rej w Żywocie człowieka poczciwego⁴. Pisarz, który nie tylko na ziemiańską egzystencję spoglądał bardzo trzeźwo, wręcz praktycznie, w kwestii tak podstawowej, jak określenie tożsamości szlacheckiego stanu, staje się piórem niemal metafizycznym. Pierwszą i właściwie jedyną cechą konstytutywną szlachty okazuje się jej rodowitość: do szlacheckiego stanu należy ten, kto z nim połączony krwią przodków w linii męskiej i żeńskiej. Z rodowitościa_t łączy się osiadłość, bene natus powinien być także i possessionatus, wszak posiadanie majątku ziemskiego jest warunkiem korzystania z pełni praw szlacheckich⁵.

Tożsamość stanu szlacheckiego (bene natus et possessionatus) pozwala określić jego usytuowanie wobec innych stanów Rzeczypospolitej, jednak nie ukazuje jego odrębności wobec szlachty państw europejskich. Funkcja wyodrębnienia spośród innych stanów szlacheckich jest właściwa najwyższej wartości szlacheckiego światopoglądu - wolności utożsamianej z tzw. swobodami stanu szlacheckiego i przekonaniem, że jest ona jego przyrodzonym żywiołem (szlachcic rodzi się wolny i w wolności żyje aż po dzień śmierci).

Nowy Izrael

wiara: chrześcijaństwo katolicyzm polskość

megalomania

ustrój: pospolite ruszenie sejmik i sejm wolna elekcja viritim

ksenofobia

szlachectwo (tożsamość stanu: bene natus et possessionatus)

f

123