papa131

Krzysztof Obremski Sarmacki mesjanizm

by wskazać, że jest on czymś więcej niż tylko szeregiem poszczególnych składników. Ich współzależność i spójność połączone z ukazaniem nadrzędnej płaszczyzny integrującej wielokształtne przejawy sarmatyzmu będą najbardziej przekonywającą przesłanką, by bronić go jako faktu historycznoliterackiego wbrew wątpliwościom podważającym realność jego istnienia. Najważniejsze postulaty badawcze, sformułowane podczas dyskusji Sarmatyzm a barok - porządkowanie pojęć (Warszawa, 18 IV 1994), można przedstawić następująco:

-    odejść od synchronicznych uogólnień i zająć się diachronicz-nym ujmowaniem konkretnych tekstów, osób czy postaw

-    precyzować terminy i tym samym ściśle określać poszczególne elementy sarmatyzmu

-    podjąć badania nad sarmatyzmem także jako nad układem sprzeczności

-    wartościom odświętnym przeciwstawić postawy rzeczywiste

-    przekroczyć granice świadomości zwerbalizowanej literaturą i podjąć badania nad np. zeznaniami procesowymi czy testamentami.

Niestety, obecnie powyższe postulaty są tylko właśnie postulatami. Co więcej, niemal przeciw każdemu z nich „grzeszy” przedstawiana tu interpretacja sarmatyzmu jako światopoglądu określonego stanową świadomością szlachty polskiej. Zapewne nieprędko zakończy się dyskusja nad sarmatyzmem, jego istotą kształtami, periodyzacją i funkcją w kulturze staropolskiej. Bywa on nazywany ideologią czy formacją. Piszący te słowa przyjmuje, że jest on także i przede wszystkim światopoglądem. Ponieważ termin ów jest właśnie światopoglądowo uwikłany, przyjmijmy taką definicję, która wywodzi się z chrześcijańskiej tradycji i tym samym może być uznana za adekwatną wobec szlacheckiej kultury. Tak więc światopogląd jest tu rozumiany jako

„zespół ogólnych przekonań i twierdzeń składających się na spójny

-    przynajmniej w oczach jego zwolenników czy wyznawców - i całościowy obraz rzeczywistości (tego, co istnieje) oraz związanych z nim ocen i norm wyznaczających postawy i ukierunkowujących postępowania podmiotu względem siebie i otoczenia. [...] Konstrukcja światopoglądu jest wynikiem tendencji ludzkiego myślenia do syntetyzującego ujęcia rzeczywistości, co uzyskuje się drogą integracji różnego rodzaju wiedzy szczegółowej i doświadczenia uogólnionych w pewien całościowy obraz. [...] Światopogląd jest z natury systemem otwartym, lecz posiadającym swoje centrum, które przesądza o sposobie porządkowania całości. Takim centrum może być dana religia, filozofia czy system filozoficzno-religijny

Badacze kultury szlacheckiej i sarmatyzmu jako jej ideologicznego oblicza raczej zgodnie wskazują główne elementy sarmackiego świa-

121