PICT6361

inną „wagę" » hmc znaczenie. gdyż jest odbierane dosłownie i / większą uwa-gą. Zarówno praca, zachowanie, jak i wypowiadane przez nauczycieli - bada-czy opinie czy poglądy, są bardziej nośne i bardziej ważne, a przez to lepie zapamiętywane i wyraziściej lokowane w perspektywie aksjologicznej, niż to, co czynią i mówią osoby w innych zawodach, np. technicy, rolnicy, inżynierowie, pracownicy administracyjni. itp. [J. Brzeziński 1997. s. 125].

Sygnalizując ten problem i wskazując na relacje w jakie wchodzi badacz -nauczyciel, w związku z prowadzonymi badaniami, należy raz jeszcze podkreślić, iż przekroczenie norm etycznych naruszających godność osobistą badanych, mirro iż nic jest zazwyczaj celowe i zamierzone, nie może oznaczać, aby cel badań -niezależnie od jego znaczenia narażał innych na utratę np. zdrowia fizycznego, psychicznego, pozycji społecznej czy szacunku do siebie i innych. Zdarza się niekiedy i tak, iż badacze nic są w stanic ocenić bądź przewidzieć zagrożenia wynikającego z podejmowanych przez siebie badań. W oparciu o istniejącą sytuację oraz własną ocenę, która może się różnić od oceny innych osób. muszą oni rozstrzygać, co jest wartościowe, celowe i pożądane a jednocześnie nie narusza norm etycznych, od legę, co psuje dobre obyczaje i przekracza te normy. Tc względy powodować muszą, iż badania, nawet najbardziej doniosłe w swych skutkach, nic powinny być podejmowane, jeżeli nie dają się pogodzić z istniejącymi normami moralnymi.

Podkreślić także należy, że problemy etyczne powstają nic tylko w badaniach związanych z kształceniem i wychowaniem w szkołach i placówkach oświatowych, ale coraz częściej występują one w rodzinach uczniów i odnoszą się do zagadnień związanych ze stosowaniem wobec dzieci czy młodzieży przemocy w'ogóle, w tym seksualnej, zjawisk patologicznych, wstydliwych, krępujących, intymnych, itp., co może wpływać na dobrowolne uczestniczenie tych osób w badaniach naukowych.

4.1. Etyczne problemy badań pedagogicznych

Gdy obszarem badań są dzieci, czy wychowankowie oraz ich działanie i zachowanie, kwestie etyczne nabierają szczególnego znaczenia. Podejmując je. badacze nierzadko stają w obliczu dylematu, czy prowadzić badania, wiedząc. iż mogą one nic być zgodne z normami etycznymi i przekraczać prawo każdego człowieka do nicujawniania informacji o sobie bądź osobach bliskich, czy też. ograniczyć badania, bądź zaniechać ich prowadzenia i respektować prawa ludzkie.

Celem niniejszego podrozdziału jest przedstawienie niektórych najważniejszych kwestii, w zakresie których pojawiają się problemy natury etycznej t zwrócenie uwagi na te zagadnienia, które grożą naruszeniem zasad etycznych badanych i ich prywatności.

a) Minimalizowanie negatywnych skutków

Osoby uczestniczące w badaniach, nawet, jeżeli uczestnictwo to jest całkowicie dobrowolne, nie powinny być nigdy poszkodowane. Uwaga ta odnosi się do wszystkich osób prowadzących badania jak i do ich uczestników, a w szczególności do dzieci, młodzieży, uczniów i wychowanków. Chodzi przede wszystkim o szkody psychiczne i fizyczne badanych, które, w związku z zastosowaniem przez badaczy określonych technik czy narzędzi badawczych, mogą sprzyjać powstawaniu różnych obaw badanych, stanów lękowych, depresji czy załamań psychicznych. Niewskazane zatem są wszelkie badania, podczas których badani pozostają w pewnej mierze „okaleczeni" psychicznie czy moralnie, doznają krzywdy i są narażeni na upokorzenia. I tak, np. posługiwanie się zdjęciami. filmami czy nagraniami, obrazującymi sytuacje ekstremalne, takie jak np. zabijanie, znęcanie się, upokarzanie, niewłaściwe zachowania ludzi w sytuacjach skrajnych, itp. wywołują zazwyczaj silne reakcje emocjonalne, szczególnie wśród dzieci i młodzież, co naraża je na utratę zaufania do osób dorosłych, obniżeniem własnego systemu moralnego, czy przykre niekiedy przeżycia psychiczne i emocjonalne. Ponieważ uczestnik może w wyniku badań ponieść szkody o charakterze zdrowotnym, badacz musi przeanalizować wszelkie związane z tym elementy ryzyka. Jeżeli np. uczenie dziecka czytania za pomocą komputera powoduje obniżanie jego wzroku, to taki eksperyment, niezależnie od tego, jak dobre wyniki osiągnęło dziecko w wyniku takiego nauczania, nic powinien być nigdy przeprowadzony. Przykłady te wskazują, że badacz powinien zawsze mieć na uwadze fakt, aby ewentualne pozytywne efekty przeprowadzonych badań były większe od skutków negatywnych lub co najmniej je równoważyły. W szczególności odnosi się to do skutków związanych z utratą zdrowia czy naruszeniem godności osób badanych. W przypadku istnienia niebezpieczeństwa, że podejmowane badania mogą narazić badanych na utratę zdrowia, zachwianie równowagi psychicznej, obniżenie prestiżu społecznego, itp. należy zawsze uprzedzać przede wszystkim badanych oraz w przypadku dzieci, jego rodziców bądź opiekunów o ewentualnych niebezpieczeństwach czy zagrożeniach.

b) Dobrowolne uczestnictwo

Podstawową zasadą etyczną w badaniach społecznych jest dobrowolność uczestników w badaniach i nikt nie powinien być zmuszany do udziału w badaniach. /. tych względów, badacze powinni uzyskać zgodę na udział osób w badaniach. jako że badania takie są zawsze ingerencją w życic badanych. Także badani powinni być poinformowani, iż ich uczestnictwo jest dobrowolne i mają oni prawo do nicujawniania informacji dotyczących ich samych bądź bliskim im osób, np. członków rodziny. Jest to niezbędny warunek we wszystkich badaniach a szczególnie w takich, w których pozyskane informacje mogą narazić

39