PICT6395

wstępną koncepcję prawdopodobnej odpowiedzi na problem badawczy, przed przeprowadzeniem badania. Dopóty wysunięte przypuszczenie czy zakładana odpowiedź nic zostaną potwierdzone, hipoteza nic może być traktowana jako prawda, lecz jedynie jako wstępna propozycja odpowiedzi na postawiony problem badawczy W sensie logicznym, hipoteza jest rozumiana jako racja do znanego następstwa, którą sprawdzamy nie wiedząc czy jest prawdziwa czy fałszywa fS. Nałaskowski 1994. s. 34J.

4.2. Zasady formułowania hipotez

Hipotezy, będące oczekiwanymi przez badacza wynikami badań, nadają kierunek badaniom. Pomagają w rozwiązaniu określonych problemów badawczych tj. w rzetelnym przeprowadzeniu badań. Jest podstawą doboru zdarzeń do obserwacji, zmiennych oraz metod badawczych. Pozwala zrozumieć cci, jak również oddziaływanie każdego elementu. Uwypukla wzajemne związki między obserwo walny mi zdarzeniami dzięki powiązaniu ich w łańcuch przyczynowo-skutkowy. Formułując hipotezy, należy jednak mieć ciągle na uwadze. że hipoteza usiłuje jedynie tłumaczyć fakty nic zawsze słusznie, choć w żadnym razie ich nic udawania, ponieważ opiera się na niewielkiej liczbie rzypadków a nie na całej zbiorowości. Dla jej potwierdzenia niezbędnym jest ;cbranie takiej ilości informacji, które dowiodą istnienia związków między zmiennymi, lub wskażą na brak takich powiązań. Im pełniejszy materiał badawczy potwierdzający wiarygodność wysuniętej hipotezy, tym większą uzyskuje ona wartość naukową. Z tych względów należy dążyć do zebrania możliwie jak najwięcej danych, gdyż rozstrzygają one o wartości badań i stanowią podstawę do potwierdzenia lub odrzucenia hipotezy. Jeżeli hipoteza znajduje potwierdzenie w zebranym materiale badawczym, to nic oznacza i nie jest równoznaczne z twierdzeniem, że dana teoria jest prawdziwa. Jest ona jednak bardziej wiarygodna i można do niej mieć większe zaufanie niż przed przeprowadzeniem badań. Jeżeli okaże się, że wysunięte twierdzenie jest słuszne we wszystkich badanych przypadkach i okolicznościach, może stać się „teorią" a gdy twierdzenia te są potwierdzone dostatecznie głębokimi badaniami, staje się ,.prawem". Hipoteza, która została jedynie częściowo potwierdzona empirycznymi faktami czy zdarzeniami, może zostać odrzucona bądź zmodyfikowana. Jeżeli okaże się ona dalej fałszywa, to albo twierdzenie, na którym oparto hipotezę jest fałszywe, albo jakaś przesłanka w oparciu o którą została sformułowana, jest fałszywa, albo zarówno twierdzenia, jak i przesłanki są fałszywe l aka hipoteza musi zostać odrzucona. Warto jednak zaznaczyć, ze zarówno dane, jak i fakty empiryczne, które stanowiły podstawę do potwierdzenia hipotezy, są lak samo wartościowe, jak fakty, które stanowiły podstawę do jej odrzucenia.

Hipotezy można wyprowadzać dedukcyjnie lub indukcyjnie. W postępowaniu dedukcyjnym formułujemy hipotezy, odnoszące się do zachodzących związków między zmiennymi, a następnie sprawdzamy je poprzez doświadczenie. Indukcja jest procesem, za pomocą którego badacz tworzy teorie, aby uogólnić i wytłumaczyć zaobserwowane fakty. Jeżeli powstałe w oparciu o zaobserwowane zjawiska i fakty empiryczne twierdzenie nazwiemy hipotezą, to zweryfikowane stanowić będą teorię.

Prowadzącego badania, mogą interesować zarówno zjawiska czy procesy, które dają się zaobserwować, np. posiadane przedmioty, aktywność społeczna ludzi, postępowanie jednostce lub grup. zachowanie ucznia w szkole, jego aktywność na lekcjach, koleżeńskość, itp., jak i zjawiska, które nic dają sic zaobserwować lub są trudno obserwowalne, takie jak: poglądy społeczne, inteligencja, obowiązkowość pracownika, uczciwość, zdolności ucznia, jego zainteresowania, postawy, cierpliwość, uczucia, itp. Jeżeli przedmiotem badania są zjawiska nicobserwowalnc, to dla potwierdzenia używanych w nich pojęć, koniecznym jest ich ukonkretnienie, tj. wyprowadzenie empirycznych przejawów tych pojęć. Można powiedzieć, że hipoteza przekłada pojęcia teoretyczne na zmienne obserwowalne, dzięki czemu mogą one być przedmiotem badań naukowych.

Źródła, w oparciu o które formułuje się hipotezy są różne. Niekiedy badacz opiera się na wyobraźni, której źródłem powinna być orientacja w danej problematyce, względnie na analogii. Najczęściej jednak jest to literatura odnosząca się do interesujących badacza zjawisk i procesów oraz własne doświadczenie życiowe z ich obserwacji. Zarówno doświadczenie zawodowe, jak i literatura mogą nasunąć badaczowi myśl o występowaniu związków pomiędzy określonymi czynnikami wpływającymi na proces wychowania a będących ich skutkiem rezultatami pedagogicznymi. Niekiedy źródłem mogą być zauważone luki w faktacli lub błędy w wyjaśnieniach niektórych zjawisk czy zdarzeń. Źródłem wysuwania hipotez może być także obserwacja przedmiotu badań jak i wyniki przeprowadzonych wstępnych badań własnych. Można powiedzieć, że do postawienia hipotezy roboczej, potrzebna jest rzetelna wiedza badacza na temat teorii odnoszącej się do podjętej problematyki badawczej.

4.3. Rodzaje hipotez

W badaniach empirycznych, stosowane są dwa rodzaje hipotez, tzw. hipotezy wyjściowe i robocze. Hipoteza wyjściowa formułowana jest w postaci zdania ogólnego, określającego zasadnicze tendencje w przejawianiu się badanego zjawiska, zdarzenia czy procesu. Przykładem hipotezy wyjściowej może być twierdzenie zakładające, że „im większą sympatią uczniów jakiejś klasy cieszy się nauczyciel, tym łatwiej jest mu utrzymać dyscyplinę w kla-

107