P1000672

XLI\ • GŁUPI JAKUB.

raczej do Czerwonego bukietu. Tym razem jednak

konsekwencja występuje nie tylko w ideowej warstwie komedii. Kompozycja jej w niczym nie przypomina bezkształtnej kompozycji pierwszej komedii Rittnera, chociaż i w Głupim Jakubie widoczne jest dążenie do wytworzenia atmosfery życia codziennego, widoczna jest niechęć do tradycyjnych wzorków dramatycznych.

Nic dziwnego, że wobec tych wszystkich zalet krakowska premiera komedii z 15 października 1910 roku (a więc późniejsza od wiedeńskiej z 1 stycznia 1910 r.) zapoczątkowała szereg sukcesów teatralnych jednego z najciekawszych dramatów społeczno-obyczajowych epoki.

• DON juan.

Okres, w którym powstały pierwsze komedie Rittnera, nie jest jednak jednolity. Pierwsza z nich pochodzi z roku 1905, druga z 1909; przedziela je napisany w jesieni 1908 roku dramat — tak nazwał Rittner swego Don Juana. Głupi Jakub oznaczał największe zbliżenie do teatru realizmu krytycznego epoki, Don Juan oznaczać będzie nowe zbliżenie autora do kierunku modernistycznego, w jego odmianie wiedeńskiej.

Postać słynnego uwodziciela wprowadzili wprawdzie do literatury światowej pisarze należący do kultur romańskich, Rittner opracował ją jednak raczej w sposób zbliżony do tego, w jakim pojawia się Don Juan w niemieckim dramacie romantycz-

nym. Twórcy niemieccy: Mikołaj Lenau czy zwłaszcza Christian Grabbe, podejmowali ten temat tylko jako pretekst dla rozważań filozoficznych. Don Juan to w dramacie Grabbego postać wiecznie jakoby powracająca w dziejach ludzkości. Rittner postąpił podobnie. I jego Don Juan będzie ucieleśnieniem wiecznego” typu mężczyzny żyjącego w służbie kobiet, ginącego w jednym życiu jako ofiara tego osobliwego powołania po to, aby odrodzić się w następnym. Postać tytułowa dramatu, Hrabia, „przypomina ’ sobie swe dawniejsze wcielenia, a ginąc zapowiada dalsze, niczym któraś z postaci dramatów Artura Schnitzlera, drugiego obok Hoffmansthaia najwybitniejszego dramatopisarza wiedeńskiego tej epoki. Wiedeńczycy chętnie nawiązywali bowiem do takich tradycji niemieckiego romantyzmu, Rittner zbliża się więc do nich na nowo poprzez swoje ujęcie Don Juana. I tym razem, jak już poprzednio w Sąsiadce, następstwa tego zbliżenia były żałosne. Temat utworu nie jest nawet ilustracją paradoksalnej koncepcji ideowej (Rittner nie próbował bądź co bądź sugerować wiary w istnienie wędrówki dusz), Don Juan pozostał więc ostatecznie zbiorem nastrojowych obrazów. Daremnie szukalibyśmy w nich subtelnych charakterystyk czy misternej motywacji takiej jak W małym domku. W zakresie stylu (który po raz pierwszy w tym utworze wykazuje ambicje poetyckie), nie mógł się Rittner mierzyć z najwybitniejszymi twórcami polskimi. Dramat wypada więc ocenić z perspektywy historycznej jako nieudany.