rozdzia� 3 stronad 65

Jeden z pierwszych znanych opisów zastosowania podziało pracy, specjalizacji pracy i efektów jakie ono przynosi, dotyczy produkcji szpilek i został przestawiony przez Adama Smitha w 1776 roku, w pracy: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów"⁶¹.

Smith pisał: „Jeden robotnik wyciąga drut, drugi go prostuje, trzeci (nic, czwarty zaostrza, piąty szlifuje koniec, aby osadzić główki;". Dziesięciu łudzi, pracując w len sposób, produkowało 48 000 szpilek w ciągu jednego dnia. Jeśliby jednak: „każda z tych osób pracowała samodzielnie i oddzielnie", w najlepszym razie wytwarzałaby dwadzieścia szpilek dziennic. Wielką zaletą podziału pracy na małe, proste, odrębne operacje, w których poszczególni robotnicy mogli się specjalizować, byl geometryczny wzrost łącznej wydajności⁶².

Jak łatwo zauważyć dzienna efektywność zespołu roboczego składającego się z 10 pracowników wzrosła z 200 do 48 000 sztuk szpilek, z 20 do 4 800 szpilek przypadających na 1 pracownika, zatem nastąpi! 240 - krotny \VŻrosł wydajności. Ten niewyobrażalny wzrost, a jednak realny, jest wynikiem zastosowania prostego rozwiązania w zakresie organizacji pracy.

Efekt ten jest związany z osiągnięciem wprawy w ramach wykonywanego, ograniczanego zakresu działania oraz wyeliminowaniem czasu potrzebnego do zamiany jednego zadania na inne np. na zmiana narzędzi pracy bądź czasu potrzebnego do przemieszczenia się. Wyeliminowanie tego „bezproduktywnego” czasu, wpływa na skrócenie całkowitego czasu cyklu produkcji i podobnie jak specjalizacja, przekłada się na wzrost wydajności.

Jednym z przejawów zastosowania prawa podziału w praktyce przedsiębiorstw produkcyjnych jest stworzenie tzw. „taśmy produkcyjnej” lub „produkcji taśmowej".

Najbardziej spektakularny sukces zastosowania prawa podziału pracy dotyczy zakładów produkcyjnych Forda. Właśnie ich założyciela - Henry Forda, uznaje się za pioniera produkcji taśmowej, który zrewolucjonizował przemysł samochodowy oraz wpłynął na organizację produkcji przemysłowej w ogóle. Udało mu się wyprodukować samochód dostępny dla masowego klienta, w cenie odpowiadającej dwumiesięcznemu wynagrodzeniu⁶^.

„W 1913 roku, w nowych zakładach Ford Motor Company w Higland Park pod Detroit wprowadzono po raz pierwszy kompletny „montaż samochodu w ruchu", nd surowego podwozia począwszy, a na gotowym wozie „ T" kończąc. Hyla to swego rodzaju rewolucja; zamiast ludzi: brygad silnikowych, podwoziowych, osprzętu elektrycznego itp., zaczął przesuwać się produkt. Czas montażu skrócono dzięki temu o połowę, z dwunastu i pól godziny do około sześciu godzin. Od montażu iv mchu do taśmy produkcyjnej (przenośnika poruszającego się automatycznie) byl już tylko jeden krok. Zrobiono go w styczniu 1914 roku Skutki graniczyły niemal z cudem; kompletnego montażu samochodu ,, T" dokonano iv ciągu 93 minut. Równolegle do głównego przenośnika uruchomiono skomplikowany system taśm równoległych, umożliwiający „przepływ" obrabianych części, które niczym strn-⁶¹ Smith A , Badania nad naluią i przyczynami bogactwa narodów, PWN, Warszawa 1954, s. 81 ' cyt za: Stoner J A F. Frccinan R E.. Gilbert l) R. Jr, Kierowanie. PWE, Warszawa 2001, s. 507 ' Martyniak Z.. Prekursorzy nauki organizacji i zarz|dzania, PWE, Warszawa 1993, s. 61 mienie zasilały oildzial montażowy. Zaniechano gnipowania jednakowych maszyn — obrabiarek, frezarek, wiertarek itp. — tv odrębnych „oazach"".

Jednak korzyści wynikające z zastosowania prawa podziału nie mogą być rozpatrywane tylko przez pryzmat wzrostu wydajności (wprawa w ramach wykonywanego działania oraz wyeliminowanie, skrócenie czasu przygotowawczego). Obszar osiągniętych korzyści jest znacznie większy, a mianowicie:

•    lepsze wykorzystanie surowców i materiałów - mniej odpadów (np. specjalizacja w zakresie wykrawania materiału na ubrania),

•    wyższa jakość wytwarzanych wyrobów,

•    ograniczenie nakładów w zakresie środków produkcji (narzędzi) - zamiast pełnego zestawu narządzi niezbędnych do realizacji całego zadania a przyporządkowanych każdemu pojedynczemu pracownikowi, do wykonania jednego zadania przygotowany zostaje jeden komplet narzędzi rozdzielony pomiędzy pracowników wykonujących zadanie cząstkowe, którzy otrzymują tylko te narzędzia niezbędne do wykonania zadania cząstkowego. Skutkiem lego staje się obniżenie kosztów, nakładów ponoszonych na założenia przedsiębiorstwa, a związanych z zakupem maszyn, narzędzi pracy czy wyposażenia.

•    zmniejszenie powierzchni potrzebnej na wykonywanie działalności (jedno stanowisko pracy dla jednego pracownika, a nie kilka stanowisk przygotowanych na potrzeby realizacji całego zadania przez jednego pracownika), co za tym idzie ograniczenie w zużyciu energii np. oświetlenie, ogrzewanie, klimatyzacja itp.

•    zmniejszenie kosztów przeszkolenia pracowników - mniejszy zakres działań oznacza mniej wymagań w zakresie wiedzy i umiejętności (Ford byl w stanic zatrudnić z „marszu” niewykwalifikowaną osobę „prosto z ulicy”),

•    dostęp do potencjału ludzkiego - nie wymagamy pracowników tylko o wysokim potencjale intelektualnym.

R. W. Griffin wymienia cztery korzyści jakie specjalizacja przynosi organizacji;

a)    osiągnięcie wprawy przez pracowników,

b)    skrócenie czasu przechodzenia z jednego zadania do drugiego,

c)    łatwe opracowanie wyspecjalizowanych narządzi przy wąskim określeniu zadania,

d)    niewielki koszt przyuczenia pracownika''⁵.

Współcześnie trudno jest wyobrazić sobie świat bez zastosowania podziału pracy. Czyż byłoby możliwe wyprodukowanie samolotu przewożącego setki pasażerów? Obecnie żaden człowiek ani fizycznie, ani psychicznie nie jest zdolny do samodzielnego wykonywania wszystkich etapów procesu wytworzenia większość wyrobów lub realizacji coraz bardziej skomplikowanych zadań.

^M Koźmiński A.K., Piotrowski W., Zarządzanie -teoria i praktyka, PWN. Warszawa 1995. s.466

^1,5 Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami. PWE, Warszawa 1999, s. 331

-65-