rynekpieniadza

W różnych społeczeństwach bardzo wiele rozmaitych dóbr było używanych jako pieniądz. W tej sytuacji wygodnie jest definiować pieniądz przez wskazanie jego funkcji, a nie konkretnych cech fizycznych. Mianowicie: pieniądzem jest to, co jest środkiem wymiany, a w efekcie również miernikiem wartości i środkiem gromadzenia oszczędności. W różnych społeczeństwach pieniądz gorzej lub lepiej spełnia te funkcje. Są różne rodzaje pieniądza: np. może on być towarowy, symboliczny lub bezgotówkowy.

Bezpośrednie korzyści z wynalezienia pieniądza i zastąpienia gospodarki naturalnej (barterowej) gospodarką pieniężną polegają na zmniejszeniu się kosztów transakcyjnych w społeczeństwie. Natomiast korzyść pośrednią stanowi wzrost efektywności gospodarowania, który jest skutkiem specjalizacji i rozwoju rynku, a także wygody prowadzenia za pomocą pieniądza rachunku ekonomicznego.

Banki komercyjne przechowują oszczędności (wkłady, depozyty) klientów i płacą im za to oprocentowanie. Zgromadzone środki zamieniają na droższe kredyty dla przedsiębiorstw, konsumentów i państwa. W efekcie banki stanowią najważniejszą część systemu finansowego, dzięki któremu oszczędności zamieniają się w inwestycje. Podobną funkcję do banków spełniają inni pośrednicy finansowi (np. fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne). Transformacja oszczędności w inwestycje odbywa się również na rynkach finansowych (liczba odmian papierów wartościowych, którymi handluje się na tych rynkach, jest ogromna; najważniejsze z nich są obligacje i akqe). Pośrednicy finansowi i rynki finansowe tworzą razem system finansowy.

Rola banku centralnego w gospodarce jest zupełnie inna niż rola banków komercyjnych. Kontroluje on ilość pieniądza w gospodarce, nadzoruje banki komercyjne, dla których bywa również kredytodawcą ostatniej instanq’i, może zarządzać długiem państwa, przechowywać jego wkłady, a także finansować wydatki budżetu. Banki centralne powstały z banków komercyjnych, którym państwo najpierw zlecało pewne zadania, potem zaś zwykle przejmowało je na własność.

Jest wiele klasyfikacji rodzajów podaży pieniądza: MO (baza monetarna, zasób pieniądza wielkiej mocy) obejmuje monety i banknoty w obiegu poza bankiem centralnym. W przypadku Ml chodzi o pieniądz będący środkiem wymiany, czyli o ilość gotówki w obiegu, powiększoną o depozyty czekowe. Na M 2 składa się M1 i część wkładów krótkoterminowych dokonanych w pieniądzu krajowym. Podaż pieniądza M3 to M2 plus pozostałe wkłady terminowe denomi-nowane w walucie krajowej oraz wkłady sektora publicznego (według innej definicji w skład M3 wchodzą także wkłady terminowe dokonane w walutach obcych). Niby-pieniądz to nazwa stosunkowo mało płynnych aktywów, takich jak np. wkłady w kasach budowlanych i krótkoterminowe weksle w obrocie pozabankowym. Substytuty pieniądza (np. karty kredytowe) spełniają niektóre l'unkqe pieniądza, przyczyniając się do zmniejszenia zapotrzebowania na środek płatniczy. Wszystkie rodzaje pieniądza można uporządkować według kryterium płynności.

Banki komercyjne dokonują kreacji pieniądza bezgotówkowego. Dochodzi do niej wtedy, kiedy bank komercyjny udziela kredytu na sumę przekraczającą zgromadzone w nim oszczędności. Mnożnik kreacji pieniądza wskazuje, ile razy podaż środka płatniczego Ml w gospodarce jest większa od podaży pieniądza wielkiej mocy, MO. Wielkość mnożnika zależy od stopy rezerw obowiązkowych, a także od tego, ile gotówki ludzie przechowują, ile zaś lokują w bankach w postaci wkładów płatnych na każde żądanie.

Rozmiary podaży środka płatniczego, Ml, w gospodarce reguluje bank centralny. Po pierwsze, bank centralny wytwarza MO, czyli pieniądz wielkiej mocy (bazę monetarną). Po drugie, bank centralny wpływa na skalę kreacji pieniądza przez banki komercyjne. Posługuje się przy tym różnymi narzędziami. Najważniejsze z nich są: minimalna stopa rezerw obowiązkowych, stopa redyskontowa i operacje otwartego rynku.

Stopę rezerw minimalnych definiuje się zwykle jako relację zasobu gotówki w banku komercyjnym do sumy poczynionych weń wkładów płatnych na każde żądanie. Stopa redyskontowa to inaczej cena pożyczek banku centralnego dla banków komercyjnych. Z kolei operacje otwartego rynku polegają na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny za gotówkę papierów wartościowych.

Ludzie zgłaszają popyt na środek płatniczy, którego podaż reguluje bank centralny. Innymi słowy, decydują się posiadać określoną ilość gotówki i wkładów czekowych, rezygnując z przechowywania tego majątku w formie np. bankowych wkładów terminowych lub papierów wartościowych. Zmusza ich do tego konieczność zawierania planowanych i nie planowanych transakcji, czyli motyw transakcyjny i motyw przezorności. Krańcowa korzyść z kolejnej porcji posiadanego Ml jest przy tym coraz mniejsza.

Natomiast miarą ponoszonego przez ludzi kosztu trzymania zasobu środka płatniczego jest nominalna stopa procentowa. W przypadku wszystkich posiadanych porcji Ml koszt ten jest taki sam. Wzrost stopy procentowej zwiększa go, a spadek - zmniejsza. W efekcie linia popytu na pieniądz ma typowe ujemne nachylenie. Rolę ceny odgrywa nominalna stopa procentowa. Im niższa jest nominalna stopa procentowa, tym większe jest zapotrzebowanie ludzi na Ml.

Na rynku pieniądza dochodzi do konfrontacji podaży środka płatniczego, M^s, z popytem na środek płatniczy, M^D. Inaczej mówiąc, na rynku pieniądza ludzie wymieniają środek płatniczy na papiery wartościowe lub wkłady terminowe. Siły rynkowe sprawiają, że powstaje tu odpowiadająca równowadze cena środka płatniczego, którą jest stopa procentowa. Bank centralny może wpływać na wysokość stopy procentowej, np. sterując wielkością podaży środka płatniczego w gospodarce.

Źródło: B. Czarny. Podstawy ekonomii, zbiór zadań. PWE. Warszawa 2000. s. 166-168.