S5006428

XCVJ (MTKNJiK I IKOO P*ZP.MIANV

funkcję podobny do katharsis z greckiej tragedii. Jej zudaniem było uspokojenie wszelkiej namiętności"¹*. Hyla więc wynky kładkę pr/er/ucony ponad przepuścił/. nad poczuciem hańby i nieodwracalnej klęski, rozbiciem nadziei, śmiercią na obcych polach bitew, nędza „pogrobowego położenia".

W lej sytuacji przeszłość musiała nabrać znamion „Edenu polskiego", „z którego nieposłuszne dzieci wygnanymi zostały"¹®. System wartości estetycznych i etycznych, stojący za poetyka tragedii, miał się przyczynić do artystycznej restytucji tego Edenu, Klusycyslyczna tragedia wymagająca przedstawienia wielkich i poruszających wydarzeń traktowanych jako morulne przykłady oferowała możliwość stworzenia obrazu utraconego raju, w którym istniały wpruwdzie ciemne siły złu. ule zawsze ulegały one siłom dobra i mocy rozumu. Mimo ż.c samo ich istnienie zapowiadało już niejako późniejszo) hańbę i klęskę.

Wszystkie nasze narodowe tragedie przynoszą zatem obrazy /la podminowujtjccgo nurodowi) idyllę. Takie ujęcie dziejów zgodne było z powszechnym odczuciem, któremu dał wyraz Kazimierz Brodziński: „Dla nas Polaków więcej jeszcze |niż U (ircków - przyp. D.R.j jest narodowość na scenie pożądani), gdy całe dzieje nasze si) jedni), już zakończony Trajcdiij, kiedy zadumani nad tylowiecznym drzewem sławy naszej troskumy się o zachowanie świeżej latorośli, która z jego pnia rozkwitać zaczęlu"*®.

O wyjątkowości polskiej postaci gatunku zadecydował związek narodowego tematu i uniwersalnej struktury w warunkach klęski i niewoli. Temat wsparły rungy gatunkowej formy upe-lowal do uczuć widowni, tworzył płaszczyznę porozumienia

R Przybylski, op. dl., i. 153 i 154.

^1g K Kożm i im, 1‘umiftnlkl obrjmujtpe wspomnienia od roku 1780 do roku IHIS, t. 2, Poznań 1858, s. 146.

*° |K. Brodziński], O „Hartiann" iruledyt hel Ińsk lego. op. dl., s 580.

między twórcą i odbiorcy. Prawdziwość przedstawianych wydarzeń miała tu walor emocjonalny i subiektywny dla obu stron Weryfikowało je wzruszenie widza wsparte optymistyczna tendencją i szlachetnym patriotycznym przesłaniem dzieła. Właśnie dzięki temu „wieczna" struktura tragedii mogła zostać zasymilowana. Cóż z tego, żc podporządkowywała sobie zdarzenia dziejowe, żc konwencja heroiczna zakreślała ścisłe granice prawdzie historycznej, a obowiązująca zasada sfosowności ograniczała „rysy charakterystyczne, właściwe różnym wiekom i narodom, zwłaszcza w materiach z historii wziętych"¹'¹, gdy powoływała do życia sztukę odczuwaną jako narodowa.

Tragedia neoklasycystyczna, przede wszystkim heroiczna, później dopiero historyczna, wymagała ideałizacji i sublimacji przedstawianej rzeczywistości, odrzucając wszystko, co przypadkowe i niestosowne. Uzyskiwała dzięki temu wielkość, powagę i pewną surową prostotę. Dla osiągnięcia tego celu konieczne było także uzupełnienie kategorii slosowności kategorią dawności, czyli -jak wówczas mówiono - „starożytności", traktowaną bardzo ogólnikowo. Ich splot zapewniał niezbędny dla osiągnięcia efektu wzniosłości dystans czasowy, wyraźny i w języku tej tragedii.

Był on ozdobny, koturnowy i ostentacyjnie teatralny, wystrzegający się słownictwa i składni potocznej, broniący się przed nicrcgulurnością. Jego podstawę stanowił 13-zgłoskowiec (7+6), zwany wierszem długim lub bohaterskim, ujęty w tok stychiczny, o parzystych rymach żeńskich. Swoją hieratycznością i „roztropną surowością” miał on uniemożliwiać bezwzględne zdominowanie dzieła przez narastający wówczas żywioł emocjonalny, wytłumiając go tak od strony postaci, jak od strony słuchaczy. Wiersz spełniuł tu rolę konwencjonalnego filtru dla afektów. /.urazem jednak przez swoje brzmieniowe ukształtowanie,"~i,słodycz" i harmonijność sprawiać miał słuchaczom przy- ^{2 1}

1

- BN 1/2*0 Polska lr«f«dia neokluycptyuiu

2

u J, Korzeniowski, op. cli., s. 92.