FunkcjonowanieRynku R07!8 219

4. Funkcjonowanie monopsonu

Monopson jest składnikiem podmiotowej struktury rynku o cechach podobnych do monopolu. Jednakże w przeciwieństwie do monopolu nie dotyczy on sprzedawców i podaży, lecz nabywców i popytu. Monopson jest odzwierciedleniem istnienia w danym segmencie rynku jednego nabywcy, reprezentującego cały popyt na produkty i usługi, które nie mają substytutów.

Istnienie na rynku jednego nabywcy oraz brak substytutów oznacza, że reprezentowana przez sprzedawców' podaż produktów lub usług nie ma mobilnego charakteru. Nie może ona przepływać między nabywcami, gdyż sprzedawcy są pozbawieni możliwości wyboru nabywcy⁹. Przy braku substytutów zmiany cen innych produktów lub usług nabywanych przez innych nabywców nie wpływają na postępowanie monopsonisty oraz wielkość zgłaszanego przez niego popytu. Postępowanie to charakteryzuje wysoki stopień niezależności od sposobów działania innych nabywców. Pozbawienie podaży cech mobilności, a więc skierowanie jej przez sprzedawców w całości do jednego nabywcy, eliminuje konkurencję między nabywcami. Podstawą funkcjonowania monopsonu są wyłącznie relacje zachodzące między nabywcą a sprzedawcami, a więc wertykalny układ stosunków rynkowych.

Monopson może tylko w wyjątkowych przypadkach dotyczyć nabywców, którzy kupują usługi lub produkty finalne (konsumenci). Zazwyczaj dotyczy on nabywców prowadzących działalność gospodarczą, którzy zgłaszają popyt na pracę oraz rzeczowe czynniki wytwórcze, ulegające przetwarzaniu na usługi lub produkty finalne. Monopsonistą może więc być przedsiębiorstwo produkcyjne lub usługowe, które jako jedyne w danym segmencie rynku nabywa oferowane przez sprzedawców czynniki wytwórcze.

Postępowanie monopsonu na rynku opiera się na wykorzystywaniu przede wszystkim dwóch instrumentów jako podstawowych parametrów jego działania, a mianowicie: ^{1 2 3}

—    poziomu cen i jego zmian,

—    wielkości popytu i jej zmian.

Obie kategorie, a więc cena i popyt, znajdują się pod kontrolą monopsonisty, który ustalając i zmieniając poziom ceny oraz wielkość popytu, może wpływać na kształtowanie się podaży. Jednak wielkość podaży i jej zmiany znajdują się poza kontrolą monopsonisty. Sprzedawcy, nie mając możliwości wyboru nabywcy, mogą decydować o ilości oferowanych produktów, usług lub pracy, a więc o wielkości ich podaży.

Funkcjonowanie monopsonu na rynku może:

—    być oparte na klasycznym dla monopsonisty postępowaniu,

—    charakteryzować szerszy lub węższy zakres odstępstw od klasycznego postępowania.

Klasyczne postępowanie monopsonisty opiera się na równoczesnym wykorzystywaniu obu parametrów działania. Polega więc na dążeniu do obniżania poziomu cen i płac, umożliwiającego zmniejszanie wydatków (nakładów) ponoszonych przez nabywcę. Dążeniu temu towarzyszy równocześnie skłonność do zmniejszania wielkości popytu⁴. Nakłady ponoszone przez monopsonistę zależą bowiem nie tylko od poziomu cen, lecz również od wielkości zgłaszanego oraz zaspokajanego popytu na pracę oraz rzeczowe czynniki wytwórcze. Zmniejszanie wielkości popytu jest kreowaniem oraz potęgowaniem ograniczeń, które tworzy monopsonista dla działalności sprzedawców. Ograniczenia te zwiększają monopsoniście możliwości obniżania poziomu cen. Funkcję klasycznego postępowania monopsonu przedstawia rys. 75.

Funkcja ta wskazuje, że niższemu poziomowi ceny odpowiada mniejsza wielkość popytu i odwrotnie. Charakteryzuje ona zależność odwrotną do klasycznej zależności między wielkością popytu a poziomem ceny.

Monopsonista, opierając swoje funkcjonowanie na klasycznym postępowaniu, może zwiększać efekty działania na rynku przy zało-

219

1

Istnienie substytutów rodziłoby możliwości zgłaszania popytu przez innych

2

nabywców, wywołując konkurencję między nimi oraz stwarzając sprzedawcy możliwo

3

ści wyboru nabywcy.

4

G. Abraham-Frois, Economie..., jw., s. 316. Na rynku pracy oznacza to możliwość równoczesnego zmniejszania przez monopsonistę poziomu płac oraz wielkości zatrudnienia.