FunkcjonowanieRynku R07 6 207

■tfrW7r*y

■tfrW7r*y

MONOPOL NA RYNKU

t. Pojęcie monopolu i jego źródła

Monopol jest składnikiem podmiotowej struktury rynku, którą może charakteryzować szerszy lub węższy zakres występowania sytuacji monopolistycznych. Zakres ten wyraża stopień zmonopolizowania podaży, który może być oraz jest zazwyczaj zróżnicowany w różnych segmentach rynku. Zjawisko monopolu jest związane z działaniem na rynku sprzedawców, a więc tych podmiotów, które reprezentują podaż.

Pojęcie monopolu może być definiowane oraz konkretyzowane zarówno na podstawie kształtowania się podaży oraz jej struktury podmiotowej, jak i na podstawie kształtowania się zjawisk towarzyszących popytowi. Uwzględniając strukturę podmiotową podaży, można więc powiedzieć, że monopol występuje na rynku wówczas, gdy:

—    na rynku istnieje jeden sprzedawca danego produktu lub usługi,

—    oferowany przez sprzedawcę produkt lub usługa nie mają substytutów.

Istnienie na rynku jednego sprzedawcy produktu lub usługi jest koniecznym warunkiem występowania monopolu. Jednakże nie jest to warunek wystarczający. Sprzedawca nie tworzy monopolu, jeżeli oferowany przez niego produkt lub usługa mogą być substytuowane w procesie zaspokajania potrzeb nabywców. Dopiero brak substytutów dla oferowanych przez sprzedawcę produktów lub usług

tworzy sytuację monopolistyczną. Potwierdzeniem braku substytutów jest kształtowanie się mieszanej elastyczności popytu na zerowym poziomie. Oznacza to, że popyt na produkty lub usługi oferowane przez monopolistę nie zależy od cen innych produktów lub usług. Wykluczenie możliwości substytucji powoduje, że reprezentowana przez monopolistę indywidualna podaż produktu lub usługi jest równoznaczna z całą podażą warunkującą zaspokajanie określonych potrzeb nabywców¹.

Uwzględniając kształtowanie się zjawisk towarzyszących popytowi, można stwierdzić, że monopol odzwierciedla sytuację, gdy zgłaszany przez nabywców popyt nie jest mobilny między sprzedawcą-mono-polistą a innymi sprzedawcami. Jeżeli sprzedawca, zmieniając instrument działania (np. ceny), nie wywołuje zjawiska mobilności popytu, to znajduje się w sytuacji monopolistycznej. Kształtowanie się mobilności popytu na zerowym poziomie wskazuje, że na rynku nie ma konkurencji. Cały popyt zgłaszany przez nabywców' na produkt lub usługę jest kierowany do monopolisty, którego utarg jest sumą wydatków wszystkich nabywców' na ten produkt lub usługę. W działaniach monopolisty muszą być w tej sytuacji uwzględniane reakcje nabywców, których popyt może ulegać zmianom, natomiast nie muszą być uwzględniane reakcje innych sprzedawców. Monopolista funkcjonuje więc na rynku w sytuacji niezależności od innych sprzedawców².

Istnienie monopolu nie musi być związane z działaniem na rynku sprzedawców reprezentujących duże rozmiary działalności. Monopolistą może być również sprzedawca o małych rozmiarach działalności, jeżeli jego działaniom na rynku towarzyszą wymienione wyżej zjawiska. Rozmiary działalności sprzedawcy nie są zatem kryterium, które decyduje o istnieniu lub braku monopolu. Mogą być one następstwem wytwarzania oraz sprzedaży przez sprzedawcę wielu różnych produktów. Sprzedawca może być monopolistą w dziedzinie sprzedaży pewnego produktu, natomiast w sferze sprzeda-

207

1

   J. Schumann, Gnmdziige der mikrodkonomischen Theorie, Berlin-Heidelberg 1987. s. 246.

2

   W. Krelle, Production..., jw., s. 119.