Przemiany obyczaj�w w cywilizacji Zachodu9

-36 CyaflMrM :«*o    w—>nwn >Htn ii MOkt

i stopniowo torując sobie drogę wchodzi powoli w użycie w Europie. I tak samo jak inne „rekwizyty cywilizacji ", jest on symbolem radykalnej przemiany, jaka w tych czasach dokonuje się w ludziadj/ Rośnie wówczas wrażliwość ludzi na wszystko, co ma związek— ąjch ciałem. Uczucie wstydu zaczyna towarzyszyć zachowaniom. które dotychczas były wolne od takich .uczuł Powtarza się tu, jak to nieraz zdarzało się w dżiejach. ów proces psychiczny, który opisuje już

Biblia — .....a gdy poznali, że byli nagimi, pozszywali

sobie liście figowe i poczynili sobie zasłony" * — nastąpiło przesunięcie progu wstydliwości. wzmogło się tłumienie popędów. Znika swoboda, z jaką pokazywano się nago. podobnie jak swoboda, z jaką załatwiano swoje potrzeby przy świadkach. I w miarę jak zanika naturalność widoku nagiego ciała w życiu publicznym, nabiera nowego znaczenia przedstawianie go w sztuce. Staje się ono w większym niż dotąd stopniu wyrazem marzeń i spełnieniem pragnień. Staje się, że użyjemy określenia Schillera, ..sentymentalnym" w odróżnieniu od ..naiwnych” przedstawień wcześniejszych faz.

W sferze dworskiej Francji, gdzie wstawanie z łóżka i udawanie się na spoczynek, przynajmniej wielkich panów i dam, jest wplecione bezpośrednio w życie towarzyskie. koszuli nocnej, jak każdemu ubiorowi noszonemu publicznie, nadany zostaje charakter reprezentacyjny. Zmienia się to, kiedy wraz z awansem szerszych warstw mieszczańskich wstawanie z łóżka i udawanie się na spoczynek staje się sprawą intymną, zostaje wyłączone z życia towarzyskiego i przeniesione w sferę prywatności indywidualnej rodzinyv

Pokolenia powojenne. ** a także kompendia savoir--vivre'u okresu powojennego wspominają z pewną ironią — i nieraz nie bez zgrozy — owe czasy, kiedy bardzo rygorystycznie wyłączano z żyda towarzyskiego czynności takie, jak spanie, rozbieranie się lub ubieranie. i kiedy nawet samo tylko mówienie o nich było obwarowane stosunkowo surowymi zakazami. Jedno

* Gen. III, 7, w: Biblia, przekład J. Wujka. Warszawa 1960 s.7.

*' Po pierwszej wojnie światowej (przyp. tłum.).