SDC13464

12

ryatyczny zespól dominant. Natomiast w konkretnej wypowiedzi, w konkretnym tekście stanowiącym pewną zorganizowaną kompozycyjnie całość można zauważyć różne zespoły zależności (funkcji) stylistycznych: niektóre z nich wynikają z poza językowych w istocie konstruktów tekstu (jak temat, idea, gatunek literacki i inne formy podawcze tekstu, postać mówiąca, schemat wersyfikacyjny itd.), niektóre zaś występują autonomicznie, powołując do życia w tekście takie np. zjawiska jak harmonia i dysharmonia stylistyczna^{1 2}, a także — być może — tzw. „jakości³ stylistyczne, jak np. hieratyczność, prostota, zawiłość, żartobliwość itp. ( Następną z kolei tezą, przybliżającą nam rozumienie stylu, mogłaby się stać koncepcja konkretyzacji języka.^Wywodzi się ona z inspiracji „logicznej szkoły poznańskiej^,Kfnawiązując do twierdzenia o istnieniu opozycji między tworami (typami) idealnymi, abstrakcyjnymi, i w mniejszym lub większym stopniu skonkretyzowanymi7>Przez typy idealne rozumie się przedmioty i relacje między nimi nie występujące na „powierzchni zjawisk³, w dającej się obserwować rzeczywistości. Konkretyzacja jest równoznaczna ze zmniejszeniem się stopnia abstrakcyjności. Odniesiona do zjawisk językowych oznacza ich większą szczegółowość i postępujące ograniczenie cech systemowycty albowiem system — o czym mówił swego czasu de Saussure — jest tworem idealnym.

Ostatnio jednak pojawia się coraz więcej głosów podważających idealną abstrakcyjność systemu. Trudno na tym miejscu wdawać się obszerniej w te dociekania, ograniczmy się do kilku przykładów ilustrujących omawiany problem: system języka naturalnego nie jest tworem w pełni idealnym, ponieważ obejmuje częściowo niesymetryczne i defektywne układy składników. Już de Saussure wskazywał na brak idealnej odpo— wiedniości między systemem nazewniczym a systemem znaczeniowym, na tzw. arbitralność (dowolność) znaków języka. Wiadomo też, że w siatce związków systemowych istnieją różne luki, brak np. formy 1 osoby indoeuropejskiego zaimka zwrotnego. System języka ponadto tylko w niewielkiej części ma charakter uniwersalny, to jest wspólny wszystkim lub przeważającej większości języków świata.

Te i inne świadectwa niepełnej idealności systemu stwarzają przesłanki dla sformułowania hipotezy o rozmaitych stopniach nasilenia idealności i konkretności struktur językowych. Tak np. polski język etniczny.

1

¹ Podawana tu typologia funkcji stylistycznych tekstu daje się odnieść przede wszystkim do tak wysoce zorganizowanych językowo wypowiedzi, jakimi są dzieła literackie. Por. T. Skubalanka, O pojęciach funkcji i kompozycji to stylistyce, „Sprawozdanie Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, Toruń, 1961, z. 3.

2

Por. m. In. rozprawę J. Topolskiego pt. Dyrektywa formułowań praw idealizacyjnych, [w zbiorze:] Elementy marksistowskiej metodologii humanistyki, red. J. Kmita, Poznań 1073. Piszę o tym w pracy: Założenia analizy stylistycznej, [w zbiorze:] Problemy metodologiczne literaturoznawstwa, red. H. Markiewicz

3

i J. Sławiński, Kraków 1976.