SDC13473

21

Niezborność funkcji semantycznych, zaistniała w cytowanym fragmencie, stanowi wyrazisty przykład przenikania się wzajemnego kontekstu i tekstu w ścisłym tego słowa znaczeniu.

Następną kwestią do rozważania w retrospekcji nasuwa wyniesione wyżej pojęcie „pryzmatu”, inaczej mówiąc, pytanie o krotność przeobrażeń czasowych zjawiska stylistycznego. Jak już o tym była mowa, wspomniane zjawisko ulega rozmaitym przeobrażeniom, tj. zmienia się i formalnie, i funkcyjnie. Formy i funkcje, tworząc siatkę struktury tekstu w powiązaniu z różnymi kontekstami, mogą się nagromadzić, nakładać na siebie i rozwijać jakby „po bocznych drogach”, w podobny sposób, jak następuje załamanie wiązki światła w pryzmacie. Od wieków np. w poetyckich opisach przyrody pojawiają się w poezji europejskiej animizacje i antropomorfizacje. Ta cecha stylu polskich poematów opisowych na mocy tradycji przechodzi z epoki na epokę, z opisów klasycystycznych przedostaje się do opisów romantycznych. Tak zatem drzewa znajdujące się w lasach i ogrodach dzięki przenośni przybierają na siebie postać ludzi:

Drzewa i krzewy liśćmi wzięły się za ręce,

Jak do tańca stające panny i młodzleńce Wokół pary małżonków. Stoi pośród grona Para, nad całą leśną gromadą wzniesiona Wysmukłością kibici i barwy powabem:

Brzoza biała, kochanka, z małżonkiem swym grabem.

Pan Tadeusz, ks. III, w. 556—561

Jednakże w poezji polskiej awangardy, a konkretnie w utworze J. Przybosia pt. Wieczór ta tradycyjna animizacja uzyskuje sens przewrotny — pojawia się opis z odwróconą hierarchią elementów znaczenia frazy (seraemów):

Ogrody opuściły swoje drzewa

gdzie centrum przenośni stanowią ogrody, nie zaś drzewa. Widzimy, że w serii kontynuacji ledwie zmienionej figury stylistycznej zaszło zjawisko rozszczepienia, czyli modyfikacji uwielokrotnionej.

Dobrym przykładem na nagromadzenie funkcji jest inna animizacja drzew w lesie, zawarta w Sonetach krymskich Mickiewicza:

Już góra z piersi mgliste otrząsa chylaty.

Rannym szumi namazem niwa złotokłosa.

Kłania się las i sypie z majowego włosa.

Jak z różańca chał if ów, rubin i granaty.

Ałuszta to dzień, w. 1—4

gdzie oboczną funkcję poetyzacyjną pełnią wykładniki stylizacji orientalnej. Właściwie można zaryzykować twierdzenie, że w badaniach hi-storycznostylistycznych nie ma nigdy zjawisk niezłożonych.

Powstaje przy tym pytanie, czy mamy prawo wydzielać w analizie