skanowanie13

indiańskiego wodza. Chuara. który wyjaśniał, dlaczego jego ludzie nie zdołali

nia w tym wieku (a są znaczne przy naszej obecnej technice), dostrzegamy, że są one u dziecka zwłaszcza kategorii werbalnej. Terminy „wiedzieć” i ..czuć” są źle

metaforyczne. W rzeczywistości nie postawiło ono sobie nigdy, albo stawiało sobie bardzo rzadko pytanie, czy przedmioty są świadome czy nie (a jednakże t₀ się zdarza, zob. Piaget. 2005. s. 180). Nie mając jednak żadnego poję<j₄ o istnieniu możliwej różnicy między myślą i przedmiotami fizycznymi, nie wie. ż_e mogą by«! czynności, którym nie towarzyszy świadomość. Dla niego aktywność jest koniecznie aktywnością intencjonalną i świadomą, ściana nie może być zburzona tak. by tego nie czuła, kamień nie może być rozbity tak. by o tym nie wiedział, statek nie może dźwigać ładunku nie czyniąc żadnego wysiłku itp. jest w tym pierwotne nieodróżnianie czynności i świadomego wysiłku. Prawdziwym problemem jest więc poznanie, w jaki sposób dziecko dojdzie do utworzenia pojęcia czynności nieświadomej rozdzielając pojęcie czynu i pojęcie świadomości tego czynu, a nie poznanie dlaczego według dziecka czynność i świadomość zdają się być koniecznie ze sobą związane.

Gdybyśmy szukali analogii między odpowiedziami a wierzeniami ludzi pierwotnych, to należałoby pomyśleć nie o animizmie przepojonym afektywnoś-cią. o którym świadczą rytuały społeczne, ale o tym. jak słabo znamy fizykę prymitywną. W odniesieniu do tego Ernst Mach (1908. s. 126) przypomina dorzucić kamienia na drugi brzeg przepaści: To dlatego, mówił, ponieważ pustka przyciąga kamień, jak i nas. gdy mamy zawroty głowy, i kamień traci w ten sposób siły. które byłyby mu konieczne dla osiągnięcia drugiego brzegu. Mach w związku z tym zauważa, że dla myślenia pierwotnego jest to nieprzezwyciężona skłonność do tego. by uważać każde wrażenie subiektywne za powszechne. Pozostaje jednakże pewna trudność w naszej interpretacji. Można, istotnie, zastanawiać się czy właśnie analizowane odpowiedzi są rzeczywiście pierwotne i czy tworzą pierwsze stadium animizmu dziecięcego. Znaleźliśmy bowiem, powyżej 5 i 6 lat. wyjątkowe jednostki znajdujące się w dalszych stadiach, a zwłaszcza, udało nam się spotkać 4 i 5 letnie dzieci pozornie bardzo mało animistyczne.

GONT (4 lata) na przykład mówi nam: Słońce wie. że ty tu jesteś’ - Tak. - Czy wie. że jesteś w pokoju? -Wcafe nic nie wie. - Wie. kiedy zachodzi? - O! Tak. - Wie kiedy jest noc? - O nie.' itp.

Analizując jednak te odpowiedzi i wziąwszy ped uwagę trudności wypytywa-

rozumiane przez małe dzieci i mają bardziej ograniczony sens niż u dorosłych. .Wiedzieć” oznacza coś w rodzaju ..nauczyć się” lub .wiedzieć coś tak jak dorosłe". Dlatego właśnie Gont odmawia uznania, że ławka coś wie. pon

—

_łaWica to nie pan". Podobnie .czuć" oznacza -boleć", -krzyczeć" itp. Te maluchy 'de mają więc prawdopodobnie odpowiedniego słowa, aby powiedzieć „mieć świadomość czegoś". Stąd ujawniane, podczas wypytywania w tym wieku, anomalie-

Możemy więc przyjąć, że odpowiedzi obecnej kategorii dobrze charakteryzują pierwsze stadium. Podczas tego stadium, wszystkie ciała mogą być świadome, nawet przedmioty nieruchome, ale świadomość wiąże się z jakąś aktywnością, bądź pochodzącą od samych przedmiotów, bądź doznawaną z zewnątrz. Można powiedzieć, że stadium to trwa średnio aż do wieku 6 i 7 lat.

Stadium drugie: świadomość ma wszystko to, co się rusza

już w pierwszym stadium świadomość była związana dla dziecka z pewnym mchem, przynajmniej na tyle na ile aktywność pociąga za sobą ruch. Ale świadome mogło być jakiekolwiek ciało: ściana, góra itp. Co jest charakterystyczne w drugim stadium, to. przeciwnie, odtąd świadomość zarezerwowana jest tylko dla ciał w ruchu, to znaczy, już nie dla ciał będących okazyjnie ośrodkiem jakiegoś ruchu, ale dla tych. które zwykle są w ruchu, lub których aktywnością własną jest bycie w ruchu. Toteż za świadome będą uznawane ciała niebieskie, chmury, rzeki, wiatr, pojazdy, ogień itp.

MONT (7:0): Czy słońce wie. że świeci? - Tak. - Olaczego? - Ponieważ jest to ogieó. - Wic. że my tu jesteśmy? - Nie. - Czy wie. że jest piękna pogoda’ - Tak. Tak samo są świadome wiatr, chmury, strumyki, deszcz: Czy wiatr coś czuje, kiedy dmie w dom? - Tak. wie. że nie może dalej pójii. - Rower wie. że jedzie naprzód? - Tak.

-    Czy wie. że jedzie szybko? - Tak. - A sam może jechać? - Nie itp. Za to ławki, ściany, kamienie, kwiaty itp. nic nie wiedzą ani niczego nie czują: Czy ławka wie. że jest w tej sali? - Nie. - Dlaczego? - Nie może mówić. - Wie. że siedzisz na niej? - Nie.

-    Dlaczego? (...) Jeżeli ją kopiesz, jeżeli ją rozbijasz, to czy ona wie o tym? - Nie itp.

Wybór Monta jest bardzo wyraźny, chociaż sam nie podaje uzasadnień. Dziecko z następnych przykładów jest bardziej zdecydowane:

KAE (11 lat) wiąże spontanicznie świadomość z ruchem: Czy słońce coś wie’

-    Tak. rozg^ewa. - Czy wie. żc wieczorem się chowa? - Tak. ponieważ widzi przed sobą chmury... nie. nie wie. bo to nie ono się chowa. To chmury je zakrywają. A zatem, gdyby to słońce chowało s«ę. to wiedziałoby o tym. ale ponieważ ono jest zakrywano, samo nie czyniąc niczego, to nie wie o tym. Czy rower wie. że jedzie do przodu’

-    Tak. czuje ziemię. - Samochód wie. że jedzie? - Tak. czuje, że nie jest już na tym samym miejscu.

145

W — lak    wyobnfJ >«UI