skanuj0012

222 Ćwiczenia z receptury

osady na skutek dwu lub więcej równolegle zachodzących reakcji chemicznych (np. rec. 34, 52).

Oprócz prawdziwych, rzeczywistych niezgodności istnieją tak zwane niezgodności pozorne. Przykład to recepty 54, 55, w których nie następuje wytrącenie zasad alkaloidów w środowisku alkalicznym (zasady kodeiny, a także efedryny są rozpuszczalne w wodzie: kodeina 1 : 110, efedryna 1 : 23). Niezgodności tzw. fizjofarmakodynamiczne to odrębne zagadnienie. Są one z reguły niedostrzegalne. Ten rodzaj niezgodności bywa często dyskusyjny i w wielu przypadkach trudno jednoznacznie wyrokować, czy dana kombinacja leków stanowi niezgodność, czy też wręcz przeciwnie, jest pożyteczna i celowa. Na przykład zestawienie dwóch środków leczniczych działających anta-gonistycznie daje często korzystny efekt leczniczy (alkaloidy ipekakuany + kodeina w mieszankach wykrztuśnych, atropina + morfina jako premedyka-cja przedoperacyjna). W tych przypadkach ocena farmaceuty powinna być ostrożna, powściągliwa i wymaga przedyskutowania recepty z lekarzem w celu wyjaśnienia, czy efekt był przez niego zamierzony.

Zestawienie i opisanie wszystkich niezgodności, jakie występują lub mogą wystąpić w lekach recepturowych, nie jest możliwe. Obecnie notuje się pojawianie coraz to nowych niezgodności podczas mieszania specyfików ze sobą lub z lekami recepturowymi. Bywają one spowodowane często obecnością substancji pomocniczych (stabilizatory, solubilizatory, środki konserwujące), które wchodzą w reakcje ze sobą lub ulegają rozkładowi w zmienionych warunkach (rozpuszczalnik, odczyn).

Dobra znajomość chemii ogólnej, chemii leków oraz chemii fizycznej jest zasadniczą podstawą do określenia i rozwiązywania lub poprawienia niezgodności recepturowych.

Należy pamiętać o tym, że niezgodności recepturowe są zazwyczaj skutkiem błędnego zapisania leku, a więc braku znajomości chemii przez lekarza. Czasem jednak niezgodności wynikają z braku wiedzy i umiejętności farmaceuty. Zastosowanie złej techniki sporządzania, dodatek nieodpowiednich związków pomocniczych, niewłaściwe opakowanie - oto przyczyny błędów zawinionych przez receptariusza.

Ogólne zasady poprawiania niezgodności

Przy poprawianiu niezgodności rozróżniamy trzy zasadnicze przypadki:

1)    recepta wymaga drobnych zmian, nie naruszających istotnego składu leku: poprawy recepty można dokonać bez porozumienia z lekarzem, zaznaczając jednak wprowadzone zmiany na recepcie lub jej odpisie;

2)    recepta powinna ulec zasadniczym zmianom (usunięcie jednego składnika), które wprowadza się w porozumieniu z lekarzem;

3)    składniki recepty po zmieszaniu ulegają rozkładowi lub nie dają się uformować w określoną postać. W tym przypadku domagamy się, aby lekarz przepisał inną, poprawną receptę.

W praktyce stosujemy najczęściej następujące zasadnicze zabiegi w celu usunięcia lub poprawy niezgodności recepturowych:

1.    Po wytrąceniu osadu, jeżeli nie zawiera składników silnie działających, wydajemy lek z osadem, zaopatrując butelkę w signum: „Przed użyciem zmieszać”.

2.    Stosowanie specjalnej techniki sporządzania. Leki uprzednio rozpuszczamy i dodajemy w postaci roztworów; stosujemy odpowiednią kolejność mieszania niezgodnych składników.

3.    Zamiana składnika powodującego niezgodność na zgodny, o analogicznych właściwościach farmakologicznych, np. wprowadzenie obojętnego bromku sodu zamiast bromku amonowego o kwaśnym odczynie lub zamiana formy nierozpuszczalnej na rozpuszczalną (np. fenobarbital sodowy zamiast feno-barbitalu).

4.    Dodawanie środków pomocniczych (solubilizacja, emulgowanie, zawieszanie).

5.    Rozdzielanie niezgodnych składników.

Poprawa niezgodności może być załatwiona przy współpracy i wzajemnym zrozumieniu między farmaceutą a lekarzem. Tego rodzaju sprawy należy załatwiać w sposób taktowny, aby nie powodować zadrażnienia ambicji zawodowych.

Niezgodności fizyczne

Niezgodności w receptach na proszki

Po zmieszaniu niektórych sproszkowanych substancji leczniczych obserwujemy niekorzystne zmiany: rozpływanie się, wilgotnienie lub tworzenie zbitej masy. Zmiany te mogą być wywołane przez:

-    obniżenie temperatury topnienia mieszaniny (euteksja),

-    powstanie mieszanin higroskopijnych,

-    wydzielenie wody krystalizacyjnej.

Mieszaniny eutektyczne

Jeżeli do czystego związku chemicznego dodamy choćby niewielką ilość innej substancji, obniżymy z reguły jego temperaturę topnienia. Obniżenie tej temperatury może być w pewnych przypadkach (zależnie od rodzaju i ilości domieszanego związku) tak duże, że mieszanina w sposób widoczny wilgotnieje, a nawet topi się i rozpływa w temperaturze pokojowej. Zjawisko to nosi nazwę euteksji, a mieszaninę nazywamy eutektyczną (z greckiego eutektikos = dobrze topiący się).