skanuj0002

nizmów zachowań agresywnych. Frustracja, zdaniem Berkowitza, wywołuje gniew - emocję specyficzną dla agresji.

Reakcja emocjonalna - gniew wywołuje stan gotowości do zachowań agresywnych. Stan ten nie prowadzi do agresji automatycznie. Aby się ona przejawiła, musi wystąpić dostrzeżenie w sytuacji sygnałów wywołujących zachowania agresywne. Takimi sygnałami mogą być bodźce kojarzone z uprzednio przeżywanym gniewem lub zachowaniem agresywnym.

Stan gotowości do zachowań agresywnych może być wywołany nie tylko przez frustrację, może go także — zdaniem Berkowitza — wywołać utrwalony nawyk reagowania agresywnego.

O nasileniu zachowań agresywnych decydować będzie:

—    stopień gotowości do tych zachowań, czyli nasilenie gniewu wywołanego frustracją bądź siłą nawyku reagowania agresywnego;

-    siła bodźców sytuacyjnych - sygnałów bezpośrednio wywołujących zachowania agresywne.

Godne podkreślenia w teorii Berkowitza są dwa fakty. Po pierwsze, stan gotowości do zachowań agresywnych nie prowadzi w sposób nieuchronny do manifestowania tych zachowań. Po drugie, Berkowitz podkreśla z naciskiem znaczenie czynników sytuacyjnych, w tym także, co jest szczególnie ważara nawyku agresywnego reagowania.

9. TEORIA FROMMA

Charakterystyczną cechą tej teorii jest próba uporządkowania i zrozumienil wszystkich aspektów zachowań agresywnych. Obserwowane u ludzi zachow» nia agresywne Erich Fromm dzieli na:

-    obronne zachowania agresywne - biologicznie adaptacyjne, służące ochronie istotnych wartości i życia jednostki,

-    biologicznie dezadaptacyjne zachowania agresywne określane jako dl struktywność i okrucieństwo²³.

Obronne zachowania agresywne - agresja obronna - są reakcją na zagrożenie istotnych dla życia jednostki wartości. Przebieg tych zachowań jajl zaprogramowany filogenetycznie, dziedzicznie. Nie oznacza to jednak, ujawniają się one spontanicznie. Aby wystąpiły, musi zaistnieć określofl sytuacja zagrożenia. Celem tych zachowań jest usunięcie tego zagrożenia. 4

Inne zachowania agresywne to agresja instrumentalna. Bezpośrednim cekm nie jest wyrządzenie szkody lub cierpienia. Tego typu instrumentalne za-

²³ E. Fromm: The Anatomy of Humań Destructiveness, New York, Chicago, San Frandai 1973; To Have or to Be, New York, London 1976; Analytische Sozialpsy ekologie und Gesellschzis theorie, Frankfurt a.M. 1970.

748