SNV36612

496

(fMJftMCYfTf VMj FUUtyy

Sejmu Wielkiego na łamach Journal Hebdo-madaire de la Diete”), Różnorodność form publicystyki czasopismi enniczcj obserwować można również w niektórych periodykach początków XIX w., np. w pismach kierowanych przez B. Kicińskiego.

Zasadniczo niezmienny ciąg form — często o staropolskim rodowodzie — stosowanych w publicystyce oświecenia nacechowany był również wyraźnymi zmianami, jakie objawiały się w ewolucji środków artykulacji językowej, a w szczególności frazeologii i słownictwa. W okresie przedstanis-ławowskim panowało ogólne przekonanie o niesprawności słownictwa polskiego w zakresie materii publicystycznej, toteż piśmiennictwo to posługiwało się dużą liczbą słów pochodzenia łacińskiego lub wtrętów łacińskich (np. stałe używanie słów: independencja, partyzant, dyfidencjaj. W okresie stanisławowskim wykształciło się wiele słów i połączeń frazeologicznych rodzimych, które przez pewien czas współzawodniczyły z dawną manierą latynizującą, by w końcu usunąć zjawiska obce lub przesunąć je do innych dziedzin; niektóre z nich uzyskały pełnię praw dopiero na początku XIX w. W środowisku Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk nastąpiła bowiem bardziej systematyczna polonizacja zwłaszcza słownictwa publicystyki; zredukowano wówczas zupełnie w słowniku elementy, które miały w okresie poprzednim równoległe odpowiedniki łacińskie, na rzecz tylko polskich (zniknęły zupełnie takie słowa, jak egzystencja, insurekcja, konspiracja, partyzant na rzecz bytu, istnienia, powstania, spisku, stronnika^ W środowisku tym tendencje puryt-tyczne zdecydowały o rozpowszechnieniu również innych słów rodzimych. Widoczne są nadto wyraźne zmiany a niektórych kategoriach gramatycznych, zwłaszcza we fleksji i składni. W zakresie frazeologu nastąpiła faza zapożyczeń w postaci kalki z języków obcych, szczególnie francuskiego doby porewołucyjnej. Tak więc publicystyka oświecenia — będąc jednym z najdobitniejszych przejawów żyda poJjtyczno-kuJturowego i odgrywając w tej dziedzinie doniosłą rolę instrumentu przekształcania świadomości społecznej — wniosła także znaczny wkład w rozwój polszczyzny i wypracowała dla niej środki mówienia o sprawach •potocznych i narodowych.

k__    t<^! E PO Uteraiurze politycznej fcejmu Czteroletniego

HH /7Y7*. 1*72; W. fTlniil Puhtiiyk i anrjnlwrwl z lufńra fWBn* -t W//, Po%3mJuo<uu/u bibliografa itytehiezurpet nr. „Pr/ztfad łimtoryjmf 1912, F    < Z próbierrunykt    t/nhorif',

L-iwict;' 1V7S. z 1-4,1 ćuytk, l/zien/ukarze i proeo * ^KiNlfirrW/ wyrku, 190/, I Ptęb/w%ki,$lt/wMii !frazę-^£404 P^dedjdf publ*ry& f4u ok/em okwtrfmia / ronwntyzmu, 1961; 1-P    * Legendy iftśdp wieko XVIII, 1961, W Kotujptrzyh-

w. Pedeey piwne poiityezni X VIII wiekuUśu%*fmuCzutr*Aetaiegui. EBRr B B    i Ofylwtii oo poUłytzoe nu forum ^ej/nu Cztero

PUp*-- BśLmemm, \9tA M    Oświecenie, 19li, u 4,

eeprzytuicauetey radzili'AntrAopkipobite patyki Pgp OUMMImppdSlijf, *7* / ⁽z* * t )9S4', 7 Ka/atkwwt

czowa, Z zagadnień perswazji w prozie fruhtkytiycznaj pohhk/gg oświecenia, „Pamiętnik I .ile jat kr, 10*7, /. J,

Zhlynlew ('mlihnkl

PUŁAWY

Nazwa geograficzna i pojęcie z historii kultury. W sensie geograficznym Puławy to nazwa miejscowości położonej na prawym br/e* gu Wisły w punkcie, którędy przechodził stary trakt radomsk o-I u bełski z przewozem przez rzekę Jednakże historia Puław, ich rozwój i działalność właścicieli usytuowanej tu rezydencji magnackiej, będącej szczególnie w 2. poł. XVIII w. żywym ośrodkiem życia kulturalnego i politycznego, sprawiły, że słowo to weszło także do historii kultury polskiej. Ogólniejszy, kulturowy sens tej nazwy zaczął się wykształcać w 2. poł. XVIII w., kiedy Puławy stały się terenem działalności Adama Kazimierza Czartoryskiego i jego żony — Izabeli z Plemmingów. Ze względu na reprezentatywność głównej siedziby rodu, liczne inicjatywy polityczne i kulturalne podejmowane przez Czartoryskich oraz powstające tu środowisko literackie nazwa toponomastyczna oznaczać zaczęła mc tylko miejscowość, ale także całokształt różnorodnej działalności przedstawicieli tego rodu rozwijanej w Puławach, również w Warszawie, Sieniawie, Wołczynie, nawet w Wysocku. Podniesienie nazwy miejscowości do rangi symbolu tendencji kulturowych świadczy o dużej roli Puław w dziejach polskiego oświecenia.

Historia. Początek awansu Puław jako miejscowości wiązać należy z nazwiskiem Lubomirskich. Stanisław Herakliusz Lubomirski, marszałek wielki koronny, wszedł w posiadanie Puław przez małżeństwo z Zofią Opalińska, córką Łukasza. Za jego czasów, przed r. J 676 — wzniesiony został w Puławach półobronny zamek, mający m, in. zapewnić bezpieczeństwo kupcom przejeżdżającym przez Wisłę. Projektodawcą pałacu był wybitny architekt Tylman z Gamom Mała osada rybacka, należąca kolejno do 'Łęczyńskich, Wiś-niowieckich i Opalińskich, awansuje do rangi jednej z rezydencji Lubomirskich O wzroście znaczenia Puław zadecydowało dobre położenie miejscowości, jej walory krajobrazowe oraz rozwój transportu wiślanego w wywozie produktów rolnych. Po śmierci Lubomirskiego Fula wy odziedziczyła jego córka i spadkobierczyni — i.i/bieta Lubominka, po mężu Sieniawska. Rozwinęła tam Krzywiona działalność artystyczną j budowlana, zajmując się szczególnie renowacją pałacu /mszczonego prze/ Karola XII w 1706 r, W r. 1731 jej jedyna córka Zofia (wdowa po Denhoffw) wniosła Puławy jako wiano Augustowi (Czartoryskiemu, woje w odzie ruskiemu Ten przedstawiciel familii,