soc 38

wynikający z wielowiekowej izolacji i samowystarczalności wsi. Zdecydowaną większość ludowych terapeutów cechuje relatywnie niski poziom wykształcenia, nie mają oni także wcale, albo bardzo mało, wiadomości z zakresu aktualnej wiedzy medycznej. Swą biegłość leczniczą, uważają za zastrzeżoną i otaczają tajemnicą.

Właściwością technik i środków lecznictwa ludowego jest stosowanie surowców pochodzenia mineralnego, zwierzęcego, ludzkiego i roślinnego.

Uwarunkowania zachowań w chorobie

Powszechnie przyjmuje się istnienie zależności między społecznymi warunkami życia a ryzykiem wystąpienia konkretnych chorób. Udowodnienie tego iunctim nie jest łatwe, bo nie znamy mechanizmu związku przyczynowo-skutkowego istniejącego między zjawiskami medycznymi a socjologicznymi. Poszczególne elementy życia społecznego nie oddzia-ływują pojedyńczo, lecz w syndromach z innymi czynnikami. Mimo tych wątpliwości, w socjologii i jej subdyscyplinach, etnologii a także w naukach medycznych (higiena, epidemiologia), wielokrotnie podkreślano, że sposób chorowania zależy nie tylko od jednostki i jej najbliższego otoczenia, ale też od innych czynników, takich jak sytuacja ekonomiczna państwa, kształt polityki społecznej, dostęp do instytucji i zawodów medycznych, elementy kulturowe, psychologiczne, demograficzne itp.¹⁶

Czynnikami występującymi w najszerszej skali społecznej, kształtującymi ogólne warunki życia społeczeństwa, które wywierają wpływ na zachowania ludzi wobec zdrowia i choroby, są zjawiska polityczne, ekonomiczne i kulturowe.

3.1. Uwarunkowania makrospołeczne

a. Polityka społeczna i ideologia

We współczesnych społeczeństwach coraz bardziej po-

wszechne jest przeświadczenie, że opieka medyczna i utrzymanie zdrowia stanowią jeden z priorytetów polityki społecznej. Wśród czynników przyczyniających się do wzrostu zaangażowania współczesnych państw i osobistości politycznych w zorganizowaną działalność na rzecz zdrowia społecznego wymienia się : poszanowanie prawa człowieka do rozwoju i utrzymania maksymalnej sprawności fizycznej, wzrost znaczenia wartości zdrowia ludzi we współczesnej gospodarce, zwiększający się wpływ opinii publicznej domagającej się dostępnej i .powszechnej opieki zdrowotnej itp.¹⁷ Ideologia ta długo torowała sobie drogę do powszechnej świadomości społecznej, choć jej elementy nieobce były w przeszłości tzw. oświeconym warstwom społecznym.

Na przykład, skrajnie niekorzystne warunki życia klasy chłopskiej (odżywianie, warunki mieszkaniowe, stan higieny) w XIX wieku były dobrze znane ówczesnej polskiej inteligencji.¹⁰ Stopniowo podejmowano działania społeczne administracyjne zmierzające do polepszenia warunków bytowych, higienicznych i pracy ludności wiejskiej. Kontrolą i koordy-j nacją tych działań zajęło się Warszawskie Towarzystwo Higieniczne. Od połowy wieku XIX równolegle do ruchu higie-nizacji wsi podjęto działania w kierunku organizacji sieci placówek służby zdrowia.

Przykładem polityki społecznej w zakresie spraw zdrowia władz carskich było tworzenie na ziemiach polskich podstaw tzw. medycyny ziemskiej, która na terenie Rosji funkcjonowała już ponad 50 lat. Lekarze ziemscy mieli być urzędnikami odpowiedzialnymi za zdrowie społeczności lokalnej. Rejestrowali oni przebieg epidemii, poziom chorobowości, umieralności, sporządzali statystyki medyczne. Na niektórych terenach zaboru rosyjskiego zezwolono też na działańić lekarza gminnego, powiatowego lub rejonowego.

Po zakończeniu I wojny światowej, już w Polsce niepodległej, powołano (16 stycznia 1919 roku) Ministerstwo Zdrowia Publicznego mające zajmować się koordynacją polityki zdrowotnej. Podjęło ono działalność legislacyjną, między innymi uchwalono nową ustawę sanitarną, powiązano organizację wiejskiej służby zdrowia z działalnością samorządu teryto-

r

i

51