TWG2 7

ich zastosowania. Dla kolejnych generacji społeczeństwa wzrost gospodarczy stał się normalnym stanem istnienia i rozwoju gospodarki i nieważne jest ścisłe określenie odstępu czasu, jaki był potrzebny do przejścia od startu do dojrzałości.

Epoka wysokiej masowej konsumpcji

Po osiągnięciu stadium dojrzałości społeczeństwo stopniowo przekracza próg stadium epoki wysokiej masowej konsumpcji, w którym wiodące sektory gospodarki wytwarzają w głównej mierze dobra konsumpcyjne trwałego użytku oraz usługi. Do tego stadium wzrostu dochodziła gospodarka Stanów Zjednoczonych w okresie lat 1960-tych; nie było ono jeszcze dostępne krajom Europy Zachodniej i Japonii, natomiast gospodarka sowiecka nie mogła się uporać z tym problemem i zbliżyć się do poziomu wydatnego zwiększenia konsumpcji.

Kiedy niektóre społeczeństwa w dwudziestym wieku osiągnęły dojrzałość, miały miejsce dwa fundamentalne wydarzenia: po pierwsze, realny dochód na mieszkańca wzrósł do poziomu pozwalającego znacznej części ludności swobodnie rozporządzać zasobami konsumpcji, która przekroczyła poziom zaspokajania podstawowych potrzeb w zakresie wyżywienia, mieszkań i odzieży; po drugie, nastąpiła generalna zmiana w dziedzinie struktury siły roboczej, która przekształciła się nie tylko w zakresie zwiększenia udziału ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności, ale również w zakresie wzrostu udziału ludzi zatrudnionych w różnych zajęciach umysłowych i biurowych oraz wysoko kwalifikowanych pracach w produkcji, którzy byli świadomi i starali się usilnie skorzystać z owoców konsumpcji dostarczanych przez dojrzałą gospodarkę.

Te zmiany umożliwiły również zasadnicze przeobrażenia kierunków działalności politycznej. Społeczeństwa Zachodu zmieniały alokację swoich zasobów przeznaczając znaczną ich część na cele opieki społecznej i na bezpieczeństwo. Pojawiły się idee państwa dobrobytu {weł/are State) stanowiącego wyraz możliwości społeczeństwa, które przekroczyło granicę dojrzałości technicznej. Znaczna część zdolności produkcyjnych skierowana była na wytwarzanie trwałych dóbr konsumpcyjnych, a usługi stały się dostępne dla szerokich rzesz ludności; ukształtował się stan określany jako suwerenność konsumenta. Punktem zwrotnym, stanowiącym podstawowy czynnik dla stworzenia przesłanek przyszłego stadium masowej konsumpcji na wysokim poziomie, było wprowadzenie w Stanach Zjednoczonych fordowskich linii montażowych w latach 1913-1914, a następnie rozszerzenie tych metod w latach dwudziestych oraz ponowny okres ich doskonalenia w powojennej dekadzie 1946-1956, co stanowiło logiczne następstwo tego stadium wzrostu. Dla Europy Zachodniej i Japonii, takim punktem zwrotnym były lata pięćdziesiąte XX stulecia, po zakończonej niespodziewanymi sukcesami powojennej odbudowie¹. Natomiast Związek Sowiecki prawdopodobnie osiągnął już

1

Trzeba pamiętać, że Europa Zachodnia uzyskała wielką pomoc w ramach Planu Marshalla; USA udzieliły również pomocy ekonomicznej i technicznej w odbudowie i rozwoju Japonii.