tekst9

116 Krzysztof Podemski

niż licny sobie ludność naszego kraju. Według danych 1ATA w roku 1990 lotnisko Hoothrow przyjęło 02 miliony pasażerów (n drugi o londyńskie lotnisko, Gathwiek, połowę tej liczby), lotnisko wo Frankfurcie nad Monom <16 milionów, o paryski port lotniczy im. Chnrlosn do Oaulle'a 44 miliony pasażerów. No tym ostatnim onmoloty w tymże roku lądowały 476 tysięcy razy! Podróżowanie stało się powszechnym życiowym doświadczeniom, przynajmniej w Europie. Ameryce Północnej, Japonii i Australii. Oczywiście, nie wszyscy mogę sobie nn podróż pozwolić, o i nie wszyscy potrzebę podróży odczuwają. •Jednak „bycie turystę" jost cechę charakterystyczno ..nowoczesnego" doświadczenia. Nie „wyjeżdżać" to tak jakby „nio posiadać samochodu lub miłego domu"¹³.

Zmiana relacji jednostki i grupy do przestrzeni, do „domu” dokonała się tak nagle, żo refleksja socjologiczna, antropologiczna, filozoficzna nocl podrożę i turystykę dopiero się rodzi. Jak twierdzę redaktorzy nowo powstałego pisma „Tourist Studies", rozwój turystyki wyprzedził rozwój społeczności badaczy. Jcdnn z konsekwencji tego opóźnienia jest koncentracja na ekonomicznej .stronie turystyki¹⁴. Teza ta jest prawdziwa w tym sensie, że bez wątpienia weięż dominuje ekonomiczne podejście do turystyki, traktowa ni 0 jej jako przemysłu. Stopniowo jednak pojawia się coraz więcej publikacji traktujących nie tylko podróż, ale i turystykę, jako zjawisko społeczne i kulturowe.

Według E. Cohena²⁵’, jednego ze znaczących socjologów podróży i turystyki, pierwszy artykuł podejmujący zagadnienia turystyki z perspektywy nauk społecznych został opublikowany pod koniec wieku XIX przez Włocha U Bo-dio^{1 2}. Pierwszy artykuł socjologiczny poświęcony podróżowaniu wyszedł trzydzieści lat później spod pióra jednego z klasyków niemieckiej socjologii, L von Wicsc. Według rodzajów relacji między przybyszami o miejscowym, wyróżnił on trzy typy „przybyszów", „obcych" {Der Fremde). Typ pierwszy to „przybysz, który pojawia aię jako zwierzchnik lub funkcjonariusz jakiejś władzy, jako zdobywca, jako członek albo nawet przywódca jakiejś «siły Okupacyjnej-". Drugi typ to „przybysz, który nie wykazuje ani przyjaznego ani wrogiego zainteresowania kontaktami z ludnością miejscową, nie szuka właściwie zbliżenia. W jego wypadku chodzi raczej o przypadkowy pobyt; jest obecny nie starając się o tę obecność. Jost on właściwym przyjezdnym, który nie chce być gościem". Wreszcie trzeci typ to „przybysz, który jest zainteresowany przystępnością miejscowych, przybywając jako handlarz, badacz,

miłośnik podróży, w knżdym wypadku wdzięczny za okazaną przychylność, juat właściwym gościem. Typ ton bcdzie albo rozdawał sympatią i ją zdoby-wał. być może próbował zaimponować... albo przekonać, przekupić czy nawet wprowadzić w błąd"³⁷. Na niskim poziomie cywilizacyjnym „przybysz" nznn-qsn „wroga", a kult „przybysza" rozwija się wtedy dopiero, gdy za styczności z przyjezdnymi wynikają ekonomiczne korzyści albo wtedy, gdy pojawia się ciekawość innych.

Pierwszą książkę z dziedziny nauk społecznych o turystyce opublikowano

......    -^ł:3    r y

Jedną 1 pierwszych poświęconych podróżom prac przedstawiciela nauk społecznych jest wydany w 1955 r. Smutek tropików Claude’o Levi-Straussa. Jego książka rozpoczyna się w sposób zaskakujący i efektowny:

Nienawidzę podróży i podróżników. A oto ubieram łitj do pisania o moich wyprawach⁴.

Dlaczego autor, nie dość, że wypowiada tak radykalne, pełne emocji opi-nie, to jeszcze postępuje wbrew sobie? Dlaczego wielki antropolog tak nienawidzi podróży, bez których to niemożliwe jest uprawianie jego naukowej dyscypliny? Odpowiedź nn to pytania jost ważno nio tylko zo względu no rangę autora toj opinii, ale i dlatego, że zawierają ono wątki, które są obecne we współczesnej krytyce podróży. Otóż - po pierwsze - podróżnik nie jest badaczem, lecz kimś, kto pokonuje ogromne odległości tylko po to, by nakręcić film lub wykonać kilka zdjęć Po drugie, zdaniem antropologa, typowe relacje 7. podróży są banalne, a mimo to wzbudzają niezrozumiale zainteresowanie publiczności, dla której „frazesy i banały przemienia się cudem w rewelacjo z tego tylko powodu, że ich autor zamiast spisać je na miejscu uświęcił jc przebywszy 20 000 kilometrów"³⁰. Antropolog przyznaje, że nie rozumie fenomenu popularności ralncji podróżniczych. Sądzi, że uwielbienie dla podróżników jest nowym zjawiskiem, niemającym wcześniejszych precedensów. Po trzecie, współczesna zachodnia cywilizacja niszczy cele, „deatynacje" podróżników. Nawet mityczna kraina antropologów, wyspy Polinezji, zostały „zalane betonom J...J, zamienione w lotniskowco ciężko zakotwiczono w głębi mórz Południa"³³. Wreszcie, po czwarte, Levi-Strouss przeciwstawia podróż „prawdziwą"³ podróży „dzisiejszej", „zepsulej". Prawdziwo może być podróż do miejsca niotkniętego przez cywilizację.

PraKnąlbyitt iyć w cpoco prawdziwych podruiy - wyanajc Lęvi-Strauas - kiedy włija

rnapofoierala się w całej wspaniałości. jMuae nie seprota.nia akainna i nie przeklęta. Kiedy

Ireelin było zwiedzać Indio? W jakiej epoce badania dzikich w Brazylii mogły dać nojczytuzą

1

ⁿ J, Urry. śt cyt, a 4,

^M A- Praakfia. M Granic. 7V Troubtr ttil/i Tourum And Trm²l Theory. Etlilorial. .Tourist Studio² 9001. L |,

*    K- Cohen. 7V Romlafj «.«/ Tqprum: Appraathn. h²un, and Fuułingt, Iw J Th² Soctoloio af Tourum Thmeriual and Kmpmrul htuięaicou. red. Y Aponlnlepeulón, S. Uhwii, A Yteaaakio. Unii— and New York IHM

2

   L Bodw. Hut mommmio rfn ftmitn m floto • auldinetoehi ui iprndana, ..G.Kciin" IflttJł, Ł l&

** I. von Wieac. Fremdtnv³rkrhr alt twuchenmenschliche Detuhungtn, „Archiv Kir den Kce-odtnwHnbr’ 1030.

3

F-W. Ofilnr, The Ttmntl Uoutnum Au Eeonomic Siudy. London 1933.

4

C. Lóvi-SUauao. Smutek inpiUn, prąci A Stonbar, Warszawa 1964.

³⁰ Tamie. a. IŁ ** Tamie. a. 34.