0262

V. 10.

PRZEMYSŁ II (i. RYKSA).

247

2. Ryksa.

Imię drugiej żony Przemyśla brzmi w Roez. Tras.¹) raz Rithca, drugi raz Richta: w Rocz. Małop. kod. Szamot.²) Richsa, w dyplomacie z r. 1286 ³) Richzza. Długosz w Ekscerptach⁴) nazywa ją za Rocz. Tras. Rithca, w Historyi⁵) Richsza. Olai Petri Chroń.⁶) i Chroń, rythm. maius⁷) nazywa ją Rikitza, Eriei Olai Chroń.⁸) Rikiza; Laur. Petri Chroń.⁹) Rikissa. Rocz. Tras.¹⁰) i przytoczone co dopiero, oparte na nim źródła polskie, podają, że była to córka króla szwedzkiego; wiadomość tę potwierdza także dokument Przemyśla z r. 1286ⁿ), którym protonotaryuszowi swemu Tilonowi nadaje posiadłość ziemską, wynagradzając go za świadczone mu usługi et precipue in optinenda nobis dilecta coniuge nostra domina Richzza, ubi in trans-eundo mar i a et flumina necnon et alia riarum discrimina, non immerito corporis potuit et rerum pericula for-midare; w czerń dowód, że w istocie żona ta z zamorskiego pochodziła kraju. Kwestyą, kto był ojcem Ryksy, rozwiązują zgodnie przytoczone co dopiero źródła szwedzkie; był nim Waldemar, zdetronizowany r. 1274 (ostatecznie 1279 r.) przez swego brata młodszego Magnusa Ladulas, a więc nie Magnus, jak mniemano dawniej¹²),

0    którym zresztą wiadomo, że ożenił się dopiero pod koniec roku 1276 ¹³), zaczem córka jego, wychodząc za mąż r. 1285, nie mogłaby w takim razie liczyć więcej nad ośm lat życia, a w jedynastym roku (1288 r., V. 14.) stałaby się już matką¹⁴).

Datę zaślubin podaje Olai Petri Chroń.¹³) pod r. 1285, też sarnę datę stwierdzają także źródła polskie, a mianowicie Rocz. Tras.¹⁶), za nim Rocz. Małop. kod. Szamot.¹⁷), Długosz w swoich Ekscerptach¹⁸)

1    Historyi¹⁹). W Rocz. Tras. jest nadto podana data dzienna ślubu: 11 października. Dacie tej pozornie sprzeciwiać się zdaje wiadomość, zachowana w dyplomacie Przemysła rzekomo już z 2 lutego 1285 r.²⁰), w którym jest wzmianka o Iaszco subdapifer domine ducisse Polonie dilecte coniugis nostre; ponieważ Ludgarda nie żyła już od r. 1283, przeto wzmianka niniejsza musiałaby się odnosić do podstolego Ryksy, skąd wypływałby wniosek, że była ona żoną Przemysła już w początkach r. 1285. Wszelako indykcya dokumentu nie odpowiada rokowi 1285, ale dopiero 1286, dla tego przyjąć należy, że w datacyi jego zaszła omyłka²¹); odniósłszy zaś dyplomat do r. 1286, usuwa się jedyna trudność w przyjęciu daty dziennej zaślubin, przekazanej przez Rocz. Tras. Według Długosza²²) małżeństwo to skojarzyć miał Bolesław Pobożny, skąd wynikłoby, że data zaślubin musiałaby przypaść na czas przed 13 kwietnia 1279 r. (V. 2.); przypuszczenie niemożliwe ze względu, że w czasie tym żyła jeszcze Ludgarda; zresztą i sam Długosz, jak widzieliśmy, o zaślubinach Przemysła z Ryksa mówi na innem miejscu dopiero pod r. 1285 ^M).

Daty śmierci jej nie zawiera żadne znane nam źródło. Jako żyjąca poświadczoną jest Ryksa w dyplomacie z 9 września 1286 r.²¹), ostatni zaś wyraźny ślad jej istnienia spotykamy w Bocz. Tras. -■’) pod datą 1 września 1288 r., w zapisce o urodzinach jej córki (V. 14.). W dyplomacie z 19 kwietnia 1293 r.^2G) czyni Przemysł pobożną fundacyą na rzecz katedry poznańskiej, kładąc na nią w zamian obowiązek: semper in horis canonicis omnibus ad nostrum et coniugis nostre de funcie sepulcra habere canclelam ardentem. Czy pod ową coniunx defuncta rozumieć należy pierwszą czy też drugą żonę Przemysła, mogłoby się wydawać rzeczą niepewną; jeśli jednak zważymy, że Przemysł nigdy przedtem w licznych swoich fundaeyach pobożnych nie czynił jakiejkolwiek wzmianki o Ludgardzie, nawet w tych, które bezpośrednio prawie po jej śmierci nastąpiły, naówczas powyższą wiadomość o śmierci żony jego odnieść będziemy musieli nie do Ludgardy, ale do Ryksy²⁷); tem bardziej, gdy inne źródła dowodzą niewątpliwie, iż Ryksa musiała umrzeć za

1

Mon. Pol. II. 851. 852. — 2) Ibid. III. 185. — 3) Kod. dypl. Wielk. I. nr. 568. — I) Mon. Pol. IV. 14. —

2

5) Hist. Pol. II. 481. — <i) Fant, Script. rer. Suec. I. B. 265. — 7) Ibid. II. B. 12. — 8) Ibid. II. A. 56. — 9) Ibid. II. B.

3

75. — 10) Mon. Pol. II. 851.    — U) Kod. dypl. Wielk. I. nr. 568. — 12) N. p. Hubner, Geneat Tab. 1. nr. 89. — 13) Cohn,

4

Stammtafeln, tabl.    105.    —    14)    Por. trafne w tyra przedmiocie uwagi Naruszewicza, Hist. nar. poi. IV. 152 uw. 1. który, choć

5

źródeł szwedzkich nie znal, trafnie wyjaśnił kwestyą pochodzenia Ryksy. — 15) Fant, Script. rer. Suec. I. B. 265. — n>) Mon.

6

Pol. II. 851. — 17) Ibid. III. 185. — 18) Ibid. IV. 14. — 19) Hist. Pol. II. 481. — 20) Kod. dypl. Wielk. I. nr. 558. —

7

21)    Por. Ulanowski, Kilka słów o małż. Przem. II. 261 uw. 1; Krzyżanowski, Dypl. i kanc. Przem. II. reg. nr. 68. —

8

22)    Hist. Pol. II.    526.    —    23)    Por. Naruszewicz, Hist. nar. poi. IV. 162 uw. 1. — 24) Kod. dypl. Wielk. I. nr. 568. —

9

,25) Mon. Pol. II.    852.    —    26)    Kod. dypl. Wielk. II. nr. 694. — 27) Por. trafne w tym przedmiocie uwagi U1 a n o w s k i eg o,

10

Kilka słów o małż. Przem. II. 263 uw. 2.