396944672

10    Przemysł Polski    Zesz. II

węgla szerokim pasem wzdłuż północnej i zachodniej granicy Zagłębia Górno-śląskiego. a nieliczne wzdłuż jego granicy południowo-wschodniej. gdzie granica ta gubi się gdzieś pod Karpatami. W Zagłębiu Dolno-śląskim kopalnie ulokowały się wzdłuż północnej jego granicy. Wskaźnikiem, jak wielkie i bogate są nasze zagłębia, jest fakt. że roboty górnicze rozciągają się na przestrzeni stanowiącej zaledwie 17 proc. tych zagłębi.

Kopalnie

Rozmiary kopalni i jej urządzenia zależą od jakości złoża, na którym kopalnia pracuje. Jeśli kopalnia pracuje w płytko leżących jednym lub dwu niegrubych pokładach węgla, to szybko wybierze cały dostępny zapas węgla. Tak jest w Ameryce Północnej, gdzie większość kopalń to kopalnie małe, przenoszone co kilkanaście lat gdzie indziej. U nas przy wielkim bogactwie złóż. przy grubych pokładach lub dużej ich ilości, kopalnie węgla mają zapas r.a kilkadziesiąt lat lub na dłużej. Nie są przecież u nas rzadkością kopalnie, które tymi samymi szybami pracują 100 i więcej lat. Szyby te są jednak co jakiś czas pogłębiane, aby dojść do głębiej leżących pokładów węgla, gdyż często nasze kopalnie posiadają kilkanaście pokładów węgla, nadającego się do wydobycia, o łącznej grubości 20, 30. a nawet 40 m. Nasze kopalnie są więc kopalniami dużymi i długotrwałymi. co różni je od większości kopalń amerykańskich, angielskich i donieckich. Zbliżają się do naszych kopalń pod tym względem kopalnie westfalskie, a francuskie i belgijskie, które pracują w cieńszych pokładach, w większości swej są mniejsze od naszych. Ten duży rozmiar kopalń i ich długowieczność powoduje, że koszty głębienia szybu i bicia przekopów (tj. chodników prowadzonych nie w węglu, ale w kamieniu po to. aby dostać się od szybu do pokładu węgla) rozkładają się na długie okresy czasu i na dużą ilość wydobytych ton. Obecnie na 75 kopalń węgla kamiennego, z których 70 znajduje się w Zagłębiu Gómo-śląsklm, a 5 w Zagłębiu Dolnośląskim. 28 kopalń wydobywa więcej niż 1 000 000 ton każda rocznie, a średnie roczne wydobycie jednej kopalni wynosi 900000 ton. W miarę wzrostu produkcji I te cyfry będą wzrastać Za parę lat roczne wydobycia jednej przeciętnej kopalni osiągnie ok. 1 200000 t. Obecnie węgiel jest wydobywany z przeciętnej głębokości ok. 400 m, ale już ok. '/» część produkcji wydobywana jest z pokładów głębiej leżących, bo od 400—800 m. Z biegiem czasu, w miarę wyczerpywania się pokładów węgla płyciej leżących, górnictwo nasze sięga do pokładów coraz to głębszych. A w miarę wyczerpywania się w danej kopalni i tych najgłębiej leżących pokładów musi przystępować do budowy nowych kopalń. Obecnie buduje się trzy nowe kopalnie, a opracowuje się projekty budowy sześciu następnych nowych kopalń. Niewiele już jest miejsca na nowe kopalnie w tych częściach zagłębia, gdzie węgiel zalega stosunkowo płytko. Nowe kopalnie będą coraz głębsze, a z biegiem czasu kopalnictwo będzie przesuwać się ku środkowi zagłębia.

Widzimy, że wielkość i długowieczność kopalń wynika z obfitość. i jakości złoża. Również od jakości złoża zależą sposoby pracy górniczej, używane maszyny i urządzenia. W odróżnieniu od innych zagłębi w Zagłębiu Gómo-śląskim przeważają pokłady grube, gdzie górnik może pracować w wygodnej pozycji. Obecnie prawie •/« wydobycia węgla z obu zagłębi pochodzi z pokładów o grubości od 1 do 5 m, '/• ogólnej produkcji — z pokładów od 5 do 20 m grubości, a zaledwie ok. '/»» z pokładów cieńszych niż 1 m. Tymczasem w Zagłębiu Donieckim, w Anglii, Westfalii, Francji, Belgii pokłady są znacznie cieńsze i pokład pótora-metrowy uważa się tam już za gruby. Pokłady węgla w naszych zagłębiach są ułożone stosunkowo płasko (tylko ok. 17 proc. wydobycia pochodzi obecnie z pokładów bardziej stromych niż 20* — w dużej części z kopalń dolno-śłąskich).

Te warunki występowania pokładów, ich grubość i ułożenie są jednym z czynników pozwalających na większą wydajność pracy polskiego górnika niż innych górników w Europie, i to nawet pomimo mniejszej u nas niż za granicą mechanizacji pracy. Jednak Ameryka Północna bije i nas. i całą Europę pod względem wydajności pracy i to bardzo znacznie, pomimo wielkiej pilności, staranności, doskonałej znajomości zawodu i zapału do pracy, które charakteryzują polskiego górnika. Fakt ten tłumaczy się tym. że warunki występowania pokładów węgla w Ameryce Północnej pozwalają na stosowanie wielkich i wydajnych maszyn górniczych do łamania (urabiania) węgla z pokładów i do ładowania węgla itp Pokłady bowiem kamienia, leżące nad pokładami węgla, są tam twardsze niż u nas. nie potrzeba więc ich podpierać tyloma słupami drewnianymi lub żelaznymi dzięki czemu pozostaje dużo wol-