396944625

48 Przemysł Polski Z«Ł II

W Polsce napotkano złoża rudy cynowej na Dolnym Śląsku. Znajdujemy tam kryształy kasyterytu w żyłach kwarcowo-miko-wych w granitach (prawdopodobnie formacji sylurskiej). Czy złoża, te przedstawiają wartość przemysłową, wykażą dopiero dalsze badania.

RUDY ŻELAZNE

Obok węgła najważniejszym surowcem mineralnym dla przemysłu są rudy żelazne. Znaczenie ich jest tym większe, że nie mogą być zastąpione innym surowcem, gdyż tylko z rud żelaznych można wytapiać żelazo, bez którego w dzisiejszej dobie gospodarstwa światowego żadne państwo i żaden naród kulturalny obejść się nie może. Bez żelaza, a więc i bez rudy żelaznej nie byłaby możliwa współczesna technika i kultura, bez żelaza nie mielibyśmy kolei i lokomotyw, nie mielibyśmy maszyn i narzędzi, nie mielibyśmy fabryk i zakładów przemysłowych, które dostarczają nam tego wszystkiego, co w naszym życiu codziennym jest dziś nieodzownie potrzebne.

Ziemie polskie, tak hojnie i bogato wyposażone przez naturę w złoża węgla kamiennego pierwszorzędnej jakości, są na ogól ubogie w poważne pod względem gospodarczym zasoby rud żelaznych: przy tym ruda żelazna zalegająca na terenie Polski jest na ogól niskoprocentowa, zanieczyszczona płonnymi domieszkami, które zmniejszają jej wartość; a zalega ona w ziemi w warunkach, które ogromnie utrudniają jej korzystną eksploatację.

Głównym terenem występowania w Polsce złóż rudy żelaznej nadającej się do wydobywania jest Wyżyna Małopolska ł przylegające do niej od zachodu wschodnie części Wyżyny Śląskiej. W tych częściach Polski złoża rudy żelaznej występują na terenie trzech niezależnych od siebie obszarów rudonośnych, mianowicie:

na obszarze częstochowskim,

na obszarze kiclecko-radomskim, zwanymi również obszarem świętokrzyskim lub staropolskim, ł

na obszarze śląsko-olkuskim.

Te trzy obszary rudonośne zawierają przeszło 97 proc. całej ilości rudy żelaznej zalegającej na ziemiach polskich. Poza nimi złoża o mniejszym znaczeniu gospodarczymi występują jeszcze na terenie Dolnego Śląska oraz u podnóża pasma Karpat, gdzie głównymi miejscami ich zalegania są powiaty bielski i wadowicki na zachodzie, oraz krośnieński i jasielski na wschodzie; wreszcie w licznych punktach Polski, w miejscach bagiennych i nizinnych, w pobliżu koryt rzek i zastoisk wodnych, jako ruda bagienna lub łąkowa.

Polskie złoża rudy żelaznej można podzielić na następująco cztery typy:

1.    złoża pokładowe,

2.    złoża gniazdowe,

3.    złoża o charakterze żył i

4.    złoża rudy darniowej.

Złoża pokładowe są w Polsce najważniejsze; występują one na całym obszarze częstochowskim, stanowią główne bogactwo obszaru kielecko-radomskiego i zalegają na terenie Podkarpacia. Tworzą one prawidłowe, lecz niestety tylko cienkie warstwy o grubości od kilku do najwyżej 40 cm. które leżą wprawdzie nległęboko (przeważnie nie głębiej niż 100 metrów), ale których wydobywanie wobec tak małej ich grubości jest bardzo utrudnione i kosztowne.

Złoża gniazdowe występują pod postacią nieprawidłowych dużych skupisk mineralnych w kształcie wielkich soczewek, niecek i brył lub tworzą wypełnienia długich i wąskich lub płaskich korytarzy podziemnych wśród otaczających je skał płonnych. Złoża gniazdowe leżą przeważnie płytko pod ziemią.

Złoża o charakterze żył zalegają przeważnie bardzo stromo; występują one na niedużych przestrzeniach, ciągną się jednak daleko w głąb ziemi. Znane są na terenie obszaru kielecko-radomskiego i na Dolnym Śląsku.

Złoża rudy darniowej leżą bezpośrednio pod murawą i darnią w miejscach, jak już wspomnieliśmy, nizinnych i bagiennych. Tworzą one mniej lub więcej rozległe płaty i placki od kilkunastu centymetrów do blisko pół metra.

Przeważającą rudą żelazną polskich złóż jest ubogi w żelazo syderyt ilasty, zwany też żelaziakicm ilastym. Ruda ta zanieczyszczona jest materiałem piaszczysto-ilasty™. Jako przeciętną zawartość żelaza w syderytach ilastych występujących na ziemiach polskich przyjąć można 30 proc. Pożytecznymi przymieszkami rudy korzystnymi przy wytopie żelaza jest mangan oraz wapno. Źelaziaki ilaste tworzą zawsze złoża pokładowe bądź pod postacią prawidłowych i cienkich warstw, bądź pod postacią luźnych brył w kształcie bochenków lub buł ułożonych jedna obok drugiej. Zalegają one na całym terenie obszaru częstochowskiego,