396944642

58 Przemyli Polski Zesz. II

siarkowy (w Niemczech z tego źródła uzyskano w roku 1936 ok. 25 000 ton elementarnej siarki); 2. z płuczek węgla mogących dać duże ilości pirytu przy odpowiednim sposobie przeróbki; 3. z gazów spalinowych w dużych elektrowniach za pomocą urządzeń do wyłapywania dwutlenku siarki.

SÓL KAMIENNA Powstawanie soli

Sól jest osadem mórz. Wynika z tego, że tam, gdzie występuje sól w wielkich masach, musiało być kiedyś morze. W ciągu całego czasu, jaki upłynął od chwili ostatecznego oziębienia się powierzchni kuli ziemskiej i utworzenia się na niej tej właśnie skorupy, na której żyjemy, odbywały się ciągle przemieszczania lądów i mórz, z wyjątkiem centralnej Afryki. Tam morza nigdy nie było. tam był zawsze ląd. Toteż soli nigdzie nie napotkano.

Nie wynika z tego. że gdziekolwiek utworzyło się morze, osadzało sól i ustępując pozostawiało ją po sobie. Na to musiały się złożyć szczególne warunki, a więc określona głębokość wody oraz klimat. Musiał to być klimat gorący o charakterze pustynnym. I te warunki stale się przemieszczały. W obecnej chwili warunki takie istnieją w rejonach mórz Czerwonego i Kaspijskiego. I tam też zachodzi teraz proces tworzenia się mas solnych.

Na obszarze Polski dwakroć zachodziły warunki umożliwiające niegdyś tworzenie się soli. Raz w epoce geologicznej zwanej cech-sztyńską, drugi raz znacznie później w epoce geologicznej zwanej mioceńską, to jest mniej więcej w tym okresie czasu, gdy powstawały Karpaty. Morze cechsztyńskie pokrywało północną i środkową część Polski, morze mioceńskie część południową. I tu i tam — występowania soli są liczne. Obydwa te morza także i na innych obszarach poza Polską pokrywały obecnie istniejący ląd i zostawiały po sobie sól. Poza tym i w innych okresach geologicznych były na kuli ziemskiej morza, w których się sól osadzała. O3tr.t?cznio na skutek tego sól występuje w wielu punktach świata. Najbogatszym w sól krajem na świecie jest Persja, a w Europie Niemcy. Obszar, z któ-rego sól kamienną wydobywano najdawniej, bo już 2 000 lat temu, to południowo-zachodnia Sahara. Najsławniejszym miejscem wydobywania. mającym za sobą przeszłość około 1090 lat, jest kopalnia •oll w Wieliczce.

Rozmieszczenie soli

Na obszarze zalanym kiedyś przez morze mioceńskie, a więc w południowej Polsce, występuje sól wzdłuż całego Podkarpacia w formie źródeł solankowych, nie mających przemysłowego znaczenia, oraz w trzech miejscach o znaczeniu przemysłowym. Miejsca te, idąc od wschodu ku zachodowi, to złoże solne w Bochni, złoże w Wieliczce i złoże w Żorach na Górnym Śląsku. Wszystkie te złoża zawierają w sobie system pokładów solnych od jednego do kilkunastu

0    grubości od kilkudziesięciu centymetrów do kilkunastu metrów, a czasem i więcej. Złoże bocheńskie, najuboższe ze wszystkich, jest na skutek późniejszych (po osadzeniu się soli) ruchów górotwórczych, ułożone stromo, prawie że pionowo i rozciąga się na przestrzeni kilku kilometrów w linii w'schód — zachód, przy czym grubość jego w linii północ — południe wynosi od kilkunastu do 300 metrów. Złoże w Wieliczce jest i dłuższe i szersze, bardzo zawikłane, zawierające kilkanaście różnie pofałdowanych i zmieniających grubość pokładów solnych. Złoże w Żorach tworzy płaską nieckę.

Wszystkie te złoża zawierają sól chemicznie bardzo czystą, to znaczy z minimalnymi domieszkami innych soli. o łącznej granicy około 1 proc. Natomiast mają domieszki mechaniczne w formie przerostów czy wprysków górotworu, w którym są ułożone, głównie iło-łupków. Domieszki te dochodzą do takiej ilości (kilkadziesiąt proc.), iż niektóre partie złoża stają się przez to w ogóle nieużyteczne. Wszystkie te złoża występują na głębokości nie przekraczającej 500 metrów.

Zupełnie inaczej są wykształcone złoża solne na terenie morza cechsztyńskiego. a więc w środkowej i północnej Polsce. Pierwotnie osadzone pokłady solne o prawdopodobnie bardzo wielkiej grubości

1    w dużej głębokości, bo poniżej 1 000 m. zostały na skutek właściwej soli plastyczności pod naciskiem bardzo grubego nadkładu wyciśnięte ku górze w formie pionowych słupów. Słupy te w przekroju poziomym, o kształcie mniej lub więcej foremnego owalu, o średnicy od 1 do kilku km. sięgają w głąb do swej podstawy wyjściowej, tj. poniżej 1 000 m. Słupy takie znajdują się w miejscowościach Inowrocław, Wapno, Barcin, Szubin. Góra i Kłodawa województwa poznańskiego.

W tej ostatniej miejscowości wiercenia poczyniono dopiero po wojnie. Przewiduje się tutaj istnienie' słupa o wprost niebywałej wielkości, bo około 50 km długości i 4 km szerokości.