0344

VI. 17.

MIESZKO CHOŚCISKO.

327

ze zmianą generacyj ciągle się powtarzających, a przez półtrzecia wieku nigdy do nomenklatur Ziemowita i Ziemomysła nie sięgnęli, stajemy wobec konieczności wyjaśnienia pytania, skąd się obecnie ta reforma nomenklatury wzięła, i dlaczego wprowadził ją dopiero Konrad, a nie kto inny. Mniemam, źe należy rzecz tę wprowadzić w związek z historyą współczesnego dziejopisarstwa polskiego. Już raz przedtem, w początkach XII wieku pojawiła się pierwsza kronika polska, napisana przez Galla, w której tradycya ludowa o początkach rodu Piastów znalazła literackie stwierdzenie; już u Galla w szeregu Piastów bajecznych wymienieni są i Leszko i Ziemowit i Ziemomysł'). Jakoż pod wpływem odświeżonej przezeń tradycyi pojawia się wówczas po raz pierwszy w rodzie Piastów imię Leszków (III. 10. 25.). Ale imion Ziemowita i Ziemomysła jeszcze sobie podówczas nie przyswojono; nie nadał go ani Krzywousty żadnemu z swoich licznych synów, ani liczni jego potomkowie swoim synom i wnukom aż do początków⁷ XIII w*. Wtedy właśnie pojawiła się druga po Gallu wielka kronika polska, spisana przez Kadłubka, w której powtórzoną została także, z licznymi dodatkami i rozszerzeniami, bajeczna historyą Polski. Nie można wątpić, że dzieło Kadłubka zyskało sobie od razu wielką wziętość i znaczenie, którego potem zażywało jeszcze przez cały ciąg wieków średnich; największem znaczeniem, jak z samej istoty rzeczy wynika, cieszyć się ono musiało na dworach Kazimierzowiców, Leszka Białego i Konrada, synów głównego bohatera opowieści Kadłubkowej. Temu to wpływowa kroniki Kadłubka, a zarazem rozbudzonemu za jej sprawą zamiłowaniu w dziejach ojczystych, oczywiście także i w historyi bajecznej, przypisuję owo pojawienie się nieużywanych poprzednio u Piastów historycznych imion Ziemowita i Ziemomysła, tłumacząc przez to zarazem pytanie, dlaczego wtedy dopiero, a nie wcześniej, imiona te weszły w użycie, a zarazem, dlaczego po raz pierwszy użył ich nie kto inny, tylko Konrad.

Skoro tedy Konrad za wpływem Kadłubka z historyi bajecznej Polski czerpał wzory dla imion swych synów, przypuścić możemy snadno, że i dla Mieszka sięgnął do tejże historyi po wzór odpowiedni, choć tym razem nie chodziło już o samo imię osobowe, ale raczej tylko o przydomek. Powód mógł być dwojaki: albo zasadniczy, t. j. zamiłowanie do nazw archaistycznych, albo nawet szczególny, pewnym przymiotem osobistym Mieszka, t. j. długimi, spadającymi włosami jego usprawiedliwiony. Według wyraźnej bowiem interpretacyi Kron. Wielk. ■) Chościsko w starej polszczyźnie oznaczało człowieka o długim zaroście głowy (chwościsko)³). Jakkolwiek bądź zresztą rzecz się miała, przyznać trzeba, że Konrad, nadając ten przydomek Mieszkowi, postępował konsekwentnie; jak bowiem imiona trzech innych jego synów były imionami Piastów przedhistorycznych, tak też i niniejsze przekazane zostało jako imię jednego z tych Piastów, i to najstarszego, jakiego w ogóle sama historyą bajeczna znała. Zarówno bowiem według Galla (w tekście jego kroniki)^{1 2}), jako też i Kadłubka⁵), a nawet jeszcze według Mierzwy ⁶), Chościskiem nazywać się miał ojciec samego Piasta, założyciela dynastyi. Żadna z tych kronik, trzeba na to położyć nacisk, nie przydaje tego imienia Popielowi. Tylko w rubryce rozdz. 1 ks. I Galla") znajduje się napis: De duce Popelone dieto Chozisko; wątpić jednak należy, iżby pochodziła ona (jak może i inne) od samego kronikarza; gdy bowiem Gall Piasta mieni synem Chościska, a Popiela uważa za członka innego rodu, przeto trudno przypuścić, iżby sam z sobą popadał w sprzeczność, dając przedstawicielom dwu różnych dynastyj, współcześnie żyjącym, to samo imię. Przypuszczam tedy, że ów napis w rubryce jest dopiero późniejszym dodatkiem, który wynikł z grubego nieporuzumienia, a źródło jego, jak się zdaje, leży w Kron. Wielk.⁵), która nic już nie wspomina, wbrew swoim poprzednikom, jakoby Piast był synem Chościska, natomiast podaje, że imię to nosił jako przydomek Popiel.

Imię Chościsko odbyło tedy w historyografii naszej średniowiecznej ewolueyą: z imienia pierwszego przedhistorycznego Piasta stało się imieniem ostatniego Popielidy. Zmieniło przynależność swą nietylko co do

1

1) Mon. Pol. I. 396. — 2) Ibid. II. 478. — 3) Do dziś w Cześkiem elwostisko oznacza długi ogon, miotłę (uwaga prof. Brucknera), w łużyckiem to samo pojęcie oddawane jest przez wyraz chożysko, por. Bielowski, ibid. II. 478 uw. 1. W pisowni łacińskiej wyraz ten brzmi u Galla Chozisco, Chosischo, Chosistco (Ibid. I. 395. 396); u Kadłubka Chotisco (Ibid. II. 271); u Mierzwy Chosistco (Ibid. II. 185); w Kron. Wielk. Choszysko, Chossisco, Choszisco (Ibid. II. 478); w przytoczonych poprzednio rocznikach, a to w Rocz. Kujaw. Choszczyszko (Ibid. V. 887), w Rocz. Śkrzys. now. Choszyczko (Ibid. III. 71), w Rocz. mans. krak. Koshysczko (Ibid. Y. 891). W nowszej literaturze używano form rozmaitych: Chociszko, Chościszko, nawet Koszyczkowi). —■ 4) Ibid.

2

396. — 5) Ibid. II. 271. — 6) Ibid. II. 185. — ') Ibid. I. 395. — 8) Ibid. II. 478.