0012

II.

8

POWĄZKI.

w

IN^a początku XV wieku, nazwa Powązek występuje. Janusz Książę Mazowiecki w przywileju swoim z roku 1408 wspomina wieś Powązki. W roku 1763 w lustracyi, liczyła się jako należąca do Starostwa Warszawskiego.

W tych czasach panowania Stanisława Augusta, w miejscu dzisiejszego cmentarza, rozciągało się obszerne pole piasczyste, nieplenne, na którem gdzie niegdzie tylko cząstkowo zieleniał zasiew. A za tern polem, w żyznej już okolicy, powiewał liściem gaj obszerny— wabił śliczny ogród, staw czystej wody, po którym pluskało stado białych łabędzi.

Ztąd cudny rozwijał się krajoBraz, — ztąd ujrzałeś i wieże kościoła Kamedulów na Bielanach wychylające się z sosnowego boru; i Wolę słynną elekcyami Królów—Młociny, W morzy-szew i Marymont w gęstój puszczy (¹), ulubiona knieja Jana Sobieskiego, — w ostatku mogłeś widzieć i część Warszawy.

Pod owym gajem, przystawię wśród kwiatowego ogrodu, pod trzcinowem poszyciem, stała chata, której ściany z nieokrzesanej olszyny, zwiastowały chudobę i prostotę. Ale zale-dwieś drzwi uchylił, z podziwieniem cofałeś się, bo nagle jak czarami, stawałeś na progu wspaniałego pałacu. Ta chata uboga zewnątrz, — to pokrowiec tylko na zbytek i przepych; — to pałacyk Księcia A. Czartoryskiego G. Z. P. i Izabelli z Flemingów. Oprócz wytwornych mebli i przyborów pańskich, gabinet Księżnej zdobiły malowania scen wiejskich J. P. Norblina, które podziwiał w roku 1779 J. Bernoulli w swojej podróży (²). Liczne obrazy pierwszych mistrzów, zdobiły wspaniałe ściany, — zajmowała osobną komnatę dobrana biblioteka, powiększej części z dzieł polskich złożona (³).

(') Za Stanisława Augusta, dzisiejszy gaj Marymontski, był rzeczywiście puszczą: pamiętało ją wielu ze zmarłych wczasach Księstwa Warszawskiego: Puszcza ta była jak wyraża Trembecki:

„    .... od lat wielu żelazem nietkniętą! — (Poemat: Powązki).

(²)    Reisen... Leipzig 1780 r. VI. Były w Powązkach i inne roboty Norblina, z których część przeniesiono

do domku gotyckiego w Puławach    Ras ta wiec ki: Słownik Malarzy Polskich, T. II. str. 64).

(³)    Książki tej biblioteki oprawne były całe w skó rę ozdobnie, — na okładce pod koroną książęcą cyfra w połączeniu liter 1. C. (Izabella Czartoryską) a poniżej wybicie złotem: „Bibliotheąue de Powonski.” Mamy właśnie jedno dzieło polskie tak oprawne przed oczyma.