0406

385

Skorupa ziemska i człowiek

lub głęboka rzeka stanowią o pomyślności i klęskach tysięcy, całych narodów" nawet,—dzieje się to w bitwach, których rozstrzygnięcie łatwo zależeć może od natury i ukształtowania gruntu, na którym bój się toczy.

W którąkolwiek spoglądaliśmy stronę, dostrzegaliśmy zawsze zależność' człowieka od skorupy ziemskiej, bezpośrednią lub pośrednią; nasuwa się przeto pytanie, czy też nawzajem człowiek nie zdobył znacznego wpływu^chnię zieml na dalsze ukształtowanie powierzchni ziemi, a na pytanie to należy nam dać stanowczo odpowiedź twierdzącą. Mówiliśmy już wyżej, że przez budowę dróg, kolei żelaznych, tunelów, kanałów, w większej lub mniejszej mierze pogwałcono skorupę ziemską, ale nie idzie tu tylko o same przekopy i zagłębienia, należy bowiem mieć na uwadze, że skutkiem tych robót dosyć rozległe powierzchnie pokładów odsłonionych stały się dostępne wietrzeniu i odprowadzaniu. Donioślejsze są jeszcze zmiany powierzchni ziemi, spowodowane przez kamieniołomy i inne odkrywki; podziemne kopalnie także,

0    ile nie zostały zapełnione podsadzką, sprowadzają niekiedy wskutek zawałów znaczne zaklęśnięcia skorupy ziemskiej, co prawdopodobnie niedawno dopiero zdarzyło się w Eisleben.

Większy wpływ na przeinaczanie geologiczne skorupy ziemskiej wywiera rolnictwo, dla niego bowiem znaczne obszary lądu zostają wykarczo-wane, a przy daleko słabszej osłonie roślinnej są przez czas krótszy lub dłuższy silniej wystawione na działanie wody i wiatru. Skutkiem tego woda na gruncie pochyłym unosić może znaczną ilość ziemi z powierzchni uprawnych, w porze zaś suchej wiatr porywa obficie cząstki roli, gdy znów inne drobiny na temże polu odkłada; cały ten przebieg powoduje tedy zmianę w składzie gleby rodzajnej, a wreszcie w ciągu długich okresów sprowadzić nawet może jej ubytek.

Najsilniej wpływ swój na powierzchnię ziemi wywiera człowiek przez Niszczenie niszczenie lasów. W obszarach wilgotnych a ciepłych, gdzie las szybko odrasta, nie sprowadza to następstw wyraźnych, jak w okolicach wilgotnych

1    chłodnych lub w suchych i ciepłych. W pierwszych trzebież lasów oddziaływa najczęściej bardzo korzystnie, przyczynia się bowiem do osuszania miejsc bagnistych i przyśpiesza zbyt powolny poprzednio odpływ wody deszczowej; w okolicach natomiast suchych i ciepłych następstwa są szkodliwe, tu bowiem grunt traci ochronę, jaką dawał las, gdzie zatem panował klimat leśny, dostrzegamy zamiast niego w^rarunki klimatu stepowego.

Gdy poprzednio w miejscach takich przeważało wietrzenie chemiczne, a woda zaledwie słabo ujawniała swą działalność uprowadzającą, góruje teraz pod wpływem promieniowania słonecznego wietrzenie mechaniczne, wiatr i woda spłókująca zyskują dla swej pracy pole swobodne, opieszały dotąd odpływ wody przyśpiesza się znacznie i podsyca działanie erozji, a ztąd po niewielu już dziesięcioleciach cała okolica przedstawiać może widok zupełnie zmieniony, przyczem najczęściej urodzajność jej doznaje wyraźnego uszczerbku. Prawiono nieraz, że przez wyniszczenie lasów zmniejsza się obfitość deszczu, ale potwierdzić tego nie zdołano; wpływ" niekorzystny trzebieży polega raczej

Wszechświat i człowiek,—Tom I    BO