0484

X. 8.

MAŁGORZATA.

471

8. Małgorzata.

Z Kron. Janka z Czarnk.^!) dowiadujemy się, że jedna z córek Ziemowita III z pierwszego małżeństwa, niepodana z imienia, wychodziła dwukrotnie za mąż, naprzód za Kazimierza V (Kaśka), ks. szczecińskiego i dobrzyńskiego, wnuka Kazimierza W. przez jego córkę Elżbietę (VIII. 7.), a później za Henryka VIII, księcia na śląskim Brzegu, syna Ludwika I. Pospolicie nadawano jej do niedawna imię Salomei¹), dla którego jednak nie ma jakiegokolwiek poparcia źródłowego, a które niewątpliwie jest błędnem. Sam Kaśko szczeciński w dokumencie z r. 1875²) stwierdza, że żona jego nazywała się Małgorzatą, a nie można wątpić, że mianą tu była na myśli córka Ziemowita III, albowiem w tymże samym dokumencie Ziemowit wymieniony jest jako teść Kaśka. Podobnież znamy dwa dokumenty³), wystawione w najbliższych latach (1378, 1379) po śmierci Kaśka przez księżnę dobrzyńską, która w pierwszym z nich mieni się wyraźnie wdową po Kaśku; w obu nazywa się ona sama Małgorzatą. Również w dwu dokumentach z r. 1379 i 1396⁴) poświadczoną jest jako żona Henryka VIII brzeskiego Małgorzata; w pierwszym z nich nazwana też wyraźnie księżniczką mazowiecką. W końcu dokument z r. 1409 ⁵) wymienia Małgorzatę jako matkę Ludwika II, syna Henryka VIII. Dokumenty te stwierdzają ponad wszelką wątpliwość autentyczność przekazu Janka z Czarnk. o dwukrotnem małżeństwie Ziemowitówny na Pomorzu i Śląsku, ale wykazują zarazem, że przydawane jej imię Salomei nie odpowiada rzeczywistości, i że nazywała się ona Małgorzatą⁶).

Ze względu na datę pierwszego jej ślubu (1368 r.) przyjąć należy, iż urodziła się co najpóźniej r. 1354. Janko z Czarnk.⁷) kładzie ją po Ofce (X. 5.) i wskazuje przez to, że była od niej młodszą; jaki jest stosunek wieku Małgorzaty do wieku jej braci (X. 7. 9.), określić się nie da.

Pierwsze dokumentowa stwierdzenie małżeństwa Małgorzaty z Kaśkiem znajdujemy dopiero pod datą 4 kwietnia 1375 r.⁸). Z Janka z Czarnk.¹⁰) wiadomo, że Kaśko w pierwszem małżeństwie żonaty był z litwinką, jak podaje kronikarz, córką Kiejstuta. Kalend. Krak.¹¹) zapisuje pod datą 27 kwietnia: Obiit Kenna, uxor Kazimiri, ducis Saxonie, filia Olgerti ducis Lithuanie,, anno Dni MCCCLXV1II. Określenie małżonka Kenny jest tu niewątpliwie błędnem, nie było bowiem ani wówczas, ani kiedykolwiek indziej, księcia saskiego imieniem Kazimierza; nadto nie możnaby wytłomaczyć, jakim sposobem wiadomość o zgonie księżniczki litewskiej, wydanej aż do Saksonii, mogłaby się przedostać do Kalend. Krak. Pisarz dopuścił się więc widocznej omyłki, a nie trudno domyśleć się, na czem ona polega; w^Tyraz Sajconie umieszczony tu został zamiast Stełinie, skąd wwpływa, że przytoczona zapiska nekrologiczna dotyczy śmierci pierwszej żony Kazimierza szczecińskiego. Bardzo bliski stosunek, który Kazimierza W. łączył był z Kaśkiem, tłomaczy teżdostatecznie, dlaczego wiadomość o tym fakcie zapisaną została w Kalend. Krak. Zapiska powyższa stwierdza przekaz Janka z Czarnk., że pierwsza żona Kaśka była litwinką, różni się odeń tylko o tyle, że mieni ją córką Olgierda, nie Kiejstuta. Jedno że źródeł popełniło tu zatem niedokładność, jak mniemam .Janko z Czarnk.; niedokładność da się zresztą łatwo usprawiedliwić, jeśli zważymy, że Olgierd i Kiejstut byli braćmi; jakkolwiekbądź zresztą rzecz się ma, tyle pewna, że nie ma powodu podaw^Tać dla niej w^r wątpliwość poprzedniego wniosku, iż Kenna była pierwszą żoną Kaśka¹²). Skoro tedy Kenna zmarła dopiero 27 kwietnia 1368 r., pizeto zaślubiny Kaśka z Małgorzatą muszą być późniejsze od tej daty. Janko z Czarnk.¹³) stwierdza, że Małgorzata, już jako księżna szczecińska, zabrała potajemnie na swój dwór młodszego (z drugiej matki) brata Henryka, odtrąconego przez ojca. Stać się to miało w czasie, kiedy Henryk liczył trzeci rok życia. Ponieważ najpóźniejszą datą urodzin Henryka może być r. 1366 (X. 12.), przeto trzeci rok życia musiał on liczyć co najpóźniej r. 1368; już więc co naj-

1

1) Mon. Pol. II. 679 693. — 2) Micralius, Sechs Buch. v. alt. Pommęrl. tabl. gen.; Hubner, Geneal. Tabeli. I.

2

tabl. 95; Naruszewicz, Hist. nar. poi VI. 98. 141 uw. 3; Narbutt, Pisma histor. 297; Kozłowski, Dzieje Mazow. 130

3

i tabl. gen.;Cohn, Stainmtafeln tabl. 147; KI e m p i n - B iii o w, Stammtafeln d. pomni-rug. Fiirstenh. tabl. 3 i inni. — 3) Kod.

4

dypl Mazow. nr. 93. — 4) Kod. dypl. Pol. II. nr. 529. 530. — 5) Cod. dipl. Siles. VI. regg. nr. 425 i IX nr. 36. —

5

Griinhagen u. Markgraf, Leh.- u. Besitz-Ukden II. 357 nr. 54. — ">) Pod imieniem Małgorzaty przytaczają ją Caro,

6

Gesch. Pol. II. 412 i Grotefend, Stammtafeln IX. nr. 10. — 8) Mon. Pol. II. 693. — 9) Kod. dypl. Mazow. nr. 93. —

7

U)) Mon. Pol. II. 679. — ^ll) Ibid. II. 920. — >2) Jak trafnie, choć bez zwrócenia uwagi na nastręczające się wątpliwości

8

przyjmuje Wolff, Ród Gedym. 28. — 13) Mon. Pol. II. 693.