0526

XI. 13.

KATARZYNA.

513

bowiem ustępach daje jej przytoczone powyżej określenie matertera w stosunku do Ziemowita VI i Włodzi-sława II ^J). Wdowa po Michale litewskim mieni ja pod r. 14-53 zapiska w Księdze immatr. Uniw. Jagiell.^{1 2}), stwierdzając zarazem, że była dobrodziejką uniwersytetu; nadto cały szereg dokumentów, bądź to przez nią samą, bądź przez inne osoby wystawionych³), wymienia wielokrotnie Katarzynę, wdowę po księciu Michale. Nie można tedy wątpić, że była żoną Michała i to ostatnią, skoro go przeżyła.

Do określenia dokładnej daty zaślubin jej z Michałem nie ma dostatecznej podstawy. Druga żona Michała, Eufemia, siostra Bolesława IV warszawskiego, żyje jeszcze 7 lutego 1435 r., a nie żyje już 3 marca 1436 r. (XII. 2.). Możliwość zawarcia ponownego związku małżeńskiego zachodziła tedy już r. 1436, a może nawet r. 1435. Wszakże według wszelkiego prawdopodobieństwa małżeństwo Michała z Katarzyną nie istniało jeszcze w początkach r. 1440. Latop. Bychow.⁴) opowiada bowiem, że Michał, zmuszony po zamordowaniu ojca Zygmunta (20 marca 1440 r.) do ucieczki z Litwy, szukał schroniepia na Mazowszu u swej ciotki Danuty Anny warszawskiej. Danuta Anna była babką jego drugiej żony Eufemii; jeżeli tedy Michał u niej, w Warszawskiem, nie zaś w' Płockiem się schronił, to widocznie nie nawiązał jeszcze wtedy nowego węzła rodzinnego z rodem książąt płockich (dziećmi Ziemowita IV), inaczej byłby raczej u nich szukał schronienia. Według tegoż samego latopisu^{5 6}) pozostał Michał na Mazowszu do r. 1445, w którym to czasie Kazimierz Jagiellończyk wrócił mu część ojcowizny i powołał napowrót na Litwę. Odtąd ważne wypadki w życiu Michała następowały po sobie w szybkiem tempie. Po nieudałym zamachu na życie Kazimierza, podjętym wmet po powrocie na Litwę, zmuszony był Michał uciekać stamtąd i przed prześladującym go królem szukać kolejno schronienia w ziemiach zakonnych, na Śląsku, w Mołdawii, u Tatarów, a w końcu w Moskwie, gdzie zginął z trucizny °). Mało jest prawdopodobną rzeczą, iżby w czasie tym mógł poślubić Katarzynę; najsnadniej wypadek ten odnieść do czasów jego pięcioletniego pobytu na Mazowszu (1440—1445), kiedy właśnie nadarzała się najlepsza sposobność do zadzierzgnięcia nowego węzła rodzinnego z książętami mazowieckimi. Okolicznościowe wzmianki, jakie o Michale zawiera Długosz, nie wiele przyczyniają się do ściślejszego określenia daty tego wypadku. Na jednem miejscu ⁷) opowiada on, jako Michał na zjeżdzie parczowskim 1441 r. skarżył się, iż pozbawiony ojcowizny zmuszony jest żyć na łasce braci swej żony, książąt mazowieckich (per fratres uzoris sue duces Mazome.. . snstentaretur); ponieważ w czasie tym linia warszawska książąt mazowieckich miała jedynego tylko reprezentanta w osobie Bolesława IV, brata zmarłej poprzednio drugiej żony Michała Eufemii (XII. 3.), przeto ze względu na użytą przez kronikarza liczbę mnogą (fratres) należałoby tu rozumieć już książąt mazowieckich z linii płockiej, których rzeczywiście było podówczas kilku; a ponieważ ci książęta nazwani są braćmi jego żony, przeto wypływałoby stąd, że już przed 11 listopada 14-41 r. Michał żonaty był z Katarzyną. Ale jeszcze pod r. 1446 Długosz⁸) nazywa Bolesława IV dziewierzem (yener w znaczeniu średniowiecznem)⁹) Michała; możnaby więc stąd wnioskować, że w czasie tym trzecie jego małżeństwo jeszcze nie było zawartem, skoro kronikarz w określeniu stosunku powinowactwa bierze wzgląd na jego drugie małżeństwo ze (zmarłą już podówczas) Bolesławową siostrą Eufemią. W ogóle okolicznościowe te, i pośrednio tylko kwestyi niniejszej dotyczące wzmianki kronikarza, o których nadto nie ma pewności, czy są ścisłe i na dokładnem chronologicznem rozróżnieniu poszczególnych zdarzeń polegają, nie mogą służyć za podstawę do rozwiązania postawionego powyżej pytania, na które zatem, w myśl poprzedniego wywodu ogólnie tylko odpowiedzieć można, że ślub Katarzyny z Michałem przypada najprawdopodobniej na czas między r. 1440 a 1445.

Zgon Katarzyny odnieść należy do czasu po 22 października 1468 r.; pod tą bowiem datą wychodzą jeszcze dwa dokumenty ¹⁰), odsądzające ją od posiadania ziem wiskiej, płońskiej i sochaczewskiej na rzecz Kazimierza Jagiellończyka.

65

1

Na sprzeczność Długosza zwrócił trafnie uwagę Car o, Gesch. Pol V. A. 255 u w. 1. — 2) Zeissberg, D. iilteste

2

Matrikb. d. Univ. Krakau 6. — U) Cod. epis t. I. B. nr. 196. 198. III. nr. 99 ; Kod. dypl. Mazow. nr. 220. 221; 11 y kacze wski.

3

Inyent. 387. 338. — 4) Narbutt, Pomn. do dziej. Litwy 51. — 5) Ibid. 55. — 6) O szczegółach por. Wolff, Ród Gedym. 66 i n. —

4

") Hist. Pol. IV. 670. — 8) Ibid. V. 21. — ⁹) Du Cange, Glossar. wyd. Favre IV. 52. — 10) Kod. dypl. Mazow. nr. 220.

5

221; Rykaczewski, Invent. 338.

6

Balzer, Genealogia Piastów.