FizykaII24401

238

z o prędko wzbierające, spółdźwięczenie dwóch tonów jest tur-kotliwe i szorstkie. Bardzo prędko przerywany dźwięk turko-tliwy jest tem dla ucha, czćm jest światło, migające raptownie, dla nerwów wzroku. W tych szybkich dudnieniach należy prze-dewszystkiem szukać przyczyny niezgodności czyli disonansu dwóch, równocześnie dobytych tonów, których przestanek jest albo tonem, albo półtonem. .Stopień zaś tej niezgodności nie tylko zawisł od ilości uderzeń do bębnienia podobnych, które dwa takie spółistniejące tony w naszem uchu sprawiają, ale także od wielkości ich przestanku. Tak np. sprawiają według rachunku następujące przestanki:

półton........h, c,. ton major ........c, d,

mała tereya.... e, g, wielka tereya____c, e,

i kwinta.......C, G,

równą ilość (33) uderzeń natężonych w jednej sekundzie, a przecież tylko dwa pierwsze dają w^Tyraźną niezgodność, podczas gdy większe przestanki stają się coraz-więcej od tćj szorstkości w^Tol-nemi. Zkąd zaś to pochodzi, że niezgodność tonów przy rówmej liczbie tych peryodycznych uderzeń z wielkością przestanku pomniejsza się, z przyczyn tylko fizyologicznych *). w^Tytłumaczyć można; lecz o tem w tomie dodatkowym.

Jeżeli dwa silne tony muzyczne różnej wysokości jakiś czas razem trwają, słychać oprócz nich często jeszcze inne tony, których wysokość od przestanku obu tonów pierwotnych zawisła. Te pod nazwą tonów kombinacyjnych znane tony uważał najprzód Sorge w r. 1740, lecz dopiero później Tartini dał im więcej rozgłosu, zkąd one się także- tonami Tartiniego zowią. Liczba drgań takiego tonu jest zaw^Tsze równa ilości perodycznych uderzeń (battements), przez obydwa tony pierwotne sprawionych, zatem równa różnicy liczb drgania tych tonów^T pierwotnych. Dla tego nazywa je też Helmholtz tonami róinicowemi. Tak np. słychać zaw^Tsze niższą oktawę tonu zasadniczego, jeśli się z nim razem dobywa silnie jego kwintę. Przy równoczesnem dobyciu tonu zasadniczego i jego kwarty słychać tćż niższą duodecymę tego tonu. Podobnie dają

®) Hclmholtz, Pliysikalischo Tlieorie der Musik. Braunschweig, 18112.