historia sztukiS401

50

Wstęp

bie jak musiała razić ta sztuka zwolenników sztuki dawnej. Nie możemy śledzić oddziaływania tej sztuki protestującej na współczesnych. Bądź co bądź reformatora kościelnego jak Hus spalono na stosie.

Z punktu widzenia techniki przedstawiania epoka ta wychodziła ze sztuki rzeźbiarskiej, która odosobniała człowieka w jego sposobie życia i jako ciało odcinała silnie od przestrzeni. Dlatego artyści nadają mu jeszcze twar? de zarysy i cielesną jędrność, ale nie czynią go już szlachetnym i dum? nym, tylko umyślnie bezkształtnym, zwietrzałym niejako jak kamień. Znaj? dujemy portrety, w których rysy jednostki są traktowane jak brózdy roli. Artyści budują przestrzeń z poszczególnych przedmiotów, nie widzą ich jeszcze w przestrzeni i w atmosferze i nie czują nastroju całości. Ów natu? ralizm, tworzący tę wczesną sztukę protestancką, jest jeszcze tylko natu? ralizmem zewnętrznym.

Drugim stopniem tej sztuki naturalistycznej jest malarstwo holenderskie XVII w., Rembrandt i jego współcześni. Zeświecczenie poszło tu jeszcze dalej, jedność obrazu, zespolenie człowieka i przestrzeni stało się dosko? nalsze. Sztuka ta nie występuje już przeciw świętości obrazu kościelnego/ lecz powstaje przeciw nadmiernemu przecenianiu tematów z życia panują? cych, a tern samem przeciw uroczystej powadze i absolutyzmowi władców świeckich.    #

Sztuka holenderska XVII w. ściąga tematy tych obrazów na poziom po? spolitszego człowieczeństwa, czyni z obrazu batalistycznego, zawierającego apoteozę wodza — bójkę chłopską, z bachicznych uczt — pijatyki hołoty, z postaci mitycznych — opojów i zabijaków, z bohaterów — lancknech? tów (ryc. 35).

Sztuka ta również nawiązuje do sztuki poprzedniej — jak ona kocha się w zbytku, w świetnych barwach, w okazałych strojach towarzystwa, żaba? wiającego się na tle domowych wnętrz. Przedstawia marmurowe pałace w oświetleniu naturalnem, w dzień w świetle słońca, w nocy w blasku księżyca. Spowija swe modele miękką atmosferą, łącząc je z otaczającą przestrzenią i naturą. Jest to naturalizm zmysłowy, sensualistyczny, sztu? ka nawskroś malarska. Przy jej pomocy wypowiada się ten protestan? tyzm holenderski XVII w.

Znajduje ona swój ciąg dalszy w w. XIX w ruchu, który powstał w drugiej połowie XVIII w. — w epoce Goethego — z walki przeciw wynaturzeniom ówczesnej, pełnej esprit kultury towarzyskiej. Walka z racjonalizmem jest buntem uczucia przeciw prawidłom rozsądku. Broni się teraz praw' serca przeciw uroszczeniom intelektu. Szwajcar, J. J. Rousseau, zostaje apostołem nowego powrotu do natury. Ideałem staje się pierwotność i pro? stota, widzi się zaś je u dzikich i u chłopów. Wychodząc z potrzeb du? szy — duszy pojętej jako suma wszystkiego co nieukształtowane, błędne, pełne przeczuć w świadomości ludzkiej — staje się naturalizm XIX w, naturalizmem sentymentalnym. Jak w rozwoju rzeźby greckiej droga pro? wadzi od ukształtowania materji do ożywienia czynności cielesnych, podobnie rozwój naturalizmu przebiega od zewnątrz do wewnątrz. Dlatego