Image34

2*5

W kilka lat wybrany przeorem, nie długo przewodniczył zgromadzenia swemu, bo wkrótce umarł na suchoty. I spoczął w pieczarach tutejszych klasztornych!

Po lewój stronie kościoła, z zewnętrznój ściany, na niskim podmurowaniu leży duży prostokątny kamień piaskowy, na nim napis:

,,STANISŁAW STASZIC, dr. r. 1755, f 20 stycznia 1826. ^<v

Nie piszę życiorysu tego znakomitego męża, zapisuję tylko w tej księdze lekkie jego wspomnienie, a w nim podam kilka mnićj znanych szczegółów, które się przydać mogą przyszłemu biografowi. Zawód życia publicznego, który Staszic przebiegi, przeważne jego zasługi, związały się ściśle z dziejami kraju naszego.

„Towarzystwo Przyjaciół Nauk uposażone, szkoły wojewódzkie, wydziałowe i elementarne w części urządzone, w części nowo powstałe; Uniwersytet Warszawski z słabych początków do stanu kwitnącego doprowadzony; szkoła politechniczna zawiązana,. górnictwo wraz z szkołą górniczą; instytut głuchoniemych i agronomii, konserwatoryjum muzyczne z swemi oddziałami, sztuki piękne tyle wpływu na społecznośd mające; fabryki i rękodzielnie różdego rodzaju tak szczęśliwie powstałe; budownictwo dróg i mostów; szkoła inżynierów: słowem wszystkie zakłady nauk umiejętności i przemysłu, jakiemi szczyci się nasz naród od czasu odrodzenia się swojego (1815 r), jego bliższemu przewodnictwu winne są, albo swój początek, albo wzrost i zakwitnienie f¹)."

Dodajmy do tego urządzenie dóbr dziedzicznych Hrubieszowskich, znakomite prace literackie, któremi imię swoje uwiecznił, a nabierzem przekonania, że życiorys Staszica, odpowiednio jego zasługom i stanowisku skreślony, już sam w sobie, obszerną a zajmującą i nauczającą księgę stanowid będzie. Dobra Hrubieszów w dawnóm województwie Lubelskiem położone, pomiędzy mieszkańców podzielił. Nie przestał na lóm, że ich obdarzył majątkiem, jako swoich dziedziców, ale wyrobił dla nich przywilej monarchy, i gminę całą, wynoszącą około 4000 ludności, naksztalt małój Rzeczypospolitej urządził. Postanowił urzędników uposażonych w grunta, nadał prawa, opatrzył szkołą i funduszem na usposobienie z gminy: własnego plebana, prawnika, chirurga i t. p. Nadto nadał gminie kassę pożyczki z przyzwoitym kapitałem, która miała slużyd na wsparcie podupadających z przypadku, i ułatwid stopniami, zmianę domów drewnianych na murowane. Gdy swobodna gmina przyjdzie do tego stopnia zamożności, kassa przestaje pożyczad. Kapitał zakładowy rośnie do czasu z procentów, a gmina uszczęśliwiona, obowiązaną zostaje zakupid włośd obcą najbliższą, wcielić do siebie, podzielić między braci zakupione grunta, otworzyć' nich kassę pożyczki, i obdarzyd ją tymi samymi dobrodziejstwy, jakich sama używa. Gdy włośd nowa zrówna się w zamożności z dawniejszą, gmina znowu zakupuje inne pobliższe sobie włości, i podobnież na nie dobrodziejstwa przelewa. Tym sposobem szerzyd się miała po kraju bez końca dobroczynnośd Staszica. Cesarz i Król Polski Aleksander I, zatwierdziwszy przedstawioną sobie w zupełności ustawę dóbrHrubieszów, następnym listem zaszczycić raczył jćj twórcę.

.    (*) Kazanie na obchodzie pogrzebowym ś. p. Staszica przez ks, Wojciecha Szwejkowskiego w Warszawie

1826 (8-ve stron. 18).