Magazyn6
3301

25

AFGANISTAN — AFRYKA

angielskich w A., ale po upadku caratu (1917) A., zwolniony narazie od presji rosyjskiej, zapragnął oswobodzić się także od supremacji angielskiej. To dążenie do zupełnej samodzielności doprowadziło, po zamordowaniu w 1919 r. przyjaźnie usposobionego dla Anglji emira Habibullah, do zbrojnego napadu jego następcy Amanul-lah na granicę indyjską; wprawdzie akcja ta została zlikwidowaną i nadgraniczne zbuntowane plemiona pokonane, lecz zawarty pokój w Rawal-Pindi (22. XI. 1921) stwierdził uznanie przez Anglję zupełnej niepodległości A., co było też uzyskane przez układ z Rosją (28. II. 1921) i z Turcją (I. III. 1921), a następnie przez inne mocarstwa, m. i. Polskę, do których Emir wydał misję dyplomatyczną dla zawiązania prawidłowych stosunków dyplomatycznych i konsularnych. Polska w rezultacie tych zabiegów wysiała do Kabulu w 1927 r. specjalną misję pod kierunkiem hr. Józefa Potockiego, a w 1928 r. król Amanullach został urzędowo przyjęty w Warszawie, w czasie jego okrężnej podróży po stolicach europejskich. W ten sposób królestwo afgań-skie formalnie weszło w poczet samodzielnych państw, ale w rzeczywistości pozostaje zależnem od wzajemnego ustosunkowania się graniczących z niem potęg angielskiej i rosyjskiej. Armja stała A. liczy około 70 tys. żołnierzy.

Władysław Sobański.

Literatura: Anuczln Borotdin: Afganistan. Moskwa 1923. — W. Ł. Dallas: On the mcteorology and climatology of Northern Afghanistan. „Indian Meteorol. MemoirsIV, Teil 7. 1891.— A. Hamilton: Afghanistan. London 1906. — H. H. Haydtsm The gcology of Northern Afghanistan. „Memoirs oftheGeol. Survey of India" XXXIX., II. 1.1911. —O. UerbordU Die Erz-lagerstdtten Afghanistans. „Internat. Berguńrtschaft“. 1926.— T. JFf. Hotdieh: Anorographic map of Afghanistan and Baluchistan. „Geogr. Journalⁿ XVI., sir. 527. 1900. — T. II. Holdirhs The origin of the Kafirs ofthe Hindukush. „Geogr. Journal“ VII, str. 12—49.1896. — Immanuel: Afghanutan. „Georg. Zeitschr VIII; str. 665—86.1902 -— Jerzy Loths Afganistan. Warsza-tM 1928. Morgenmtieme: Baport on a Linguistic Mission to Afghanistan. Oslo 1926.— W. NalkowaM: Afganistan i jego stanowisko geograficzno-dzicjowc. „Ziemia i człowiek”. Warszawa 1901. — O, Niedermayers Afghanistan. Lcipzig 1924. — Gf. S. Robertson: Kafiristan and its peoplc. London 1895. — O. S. Robertson: The Kafirs of the Hindukush. London 1896. — Ro&koschny: Afghanistan und seine Nachbar-Idnder. 2 t. Lcipzig 1885. — E. Rybltachka: Im Got tg eg c-benen Afghanistan. Lcipzig 1927. — A. Schulz: Landes-kundlichc Forschungen im Pamir. Hamburg 1917. — A. E. Śnie nar etc: Afghanistan. Moskwa 1921. —    Year

Book. London 1925. — E. Trinkler: Quer durch Afghanistan nach Indien. Berlin 1925. — E. Trinkler: Afghanistan. Ergdnsungsheft „Pet. MittNr. 196. Gotha 1928. Podaje obszerną bibljografję. — E. Trinkler: Die geologisch morpho-logtsehe Et%twicklungsgeschichte des sddwestlichcn Zentralasiens. „Pet. Mitt". str. 49.1926. — M. f zdoirski: Afganistan, szkic. Warszawa 1928.

J. L.

Afryka.

I. Mortologja. I. Położenie, rzeźba powierzchni. 2. Budowa pionowa. XI. Klimat. III. Hydrogralja. I. Rzeki. 2. Jeziora. IV. Ludność. 1. Gęstość zaludnienia. 2. Rasy i grupy ludnościowe. V. Flora

1    fauna. VI. Stosunki gospodarcze. VII. Podział polityczny.

I. Morfologja.

1. Położenie, rzeźba powierzchni. Afryka jest pod względem obszaru drugim po Azji kontynentem na kuli ziemskiej, o ile Amerykę uważamy za dwa kontynenty. Obejmuje 29,7 milj. km^a, co stanowi 19,9% pow. lądu stałego i 5,8% pow. kuli ziemskiej. Rozciąga się pomiędzy 37*20’ szer. płn. (przyl. Blanco wpobliżu Tunisu — Ras Ab jad) * 34°5i’ szer. płd. (przyl. Agulhas), oraz pomiędzy I7°33’ dług. zach. od Gr. (przyl. Zielony) i 5i°2i’ dług. wsch. (przyl. Guar-dafui). Długość kontynentu w kierunku południowym ok. 8000 km, największa szerokość zaś w kierunku równoleżnikowym ok. 7500 km. W półkuli Świata Starego Afryka stanowi część lądu wysuniętą najdalej na pld.-zach. i połączona jest na płn.-wsch. z wielką masą lądową Eurazji wąskim przesmykiem. Afryka jest kontynentem równikowym, sięgającym tylko na krańcach do krain podzwrotnikowych.

W przeciwstawieniu do innych kontynentów, A. stanowi blok w wysokim stopniu zwarty i spoisty. W najogólniejszych zarysach kontynent podzielić możemy na

2    części, z których półn., stosunkowo większa, jest znacznie dłuższa w kierunku wsch.-zach. Części te oddzielić możemy lin ją prostą, przeciągniętą od góry Kamerun nieopodal zatoki Biafra na zach., do przyl. Guardafui, stanowiącego wsch. kraniec półwyspu Somali. Większa część kontynentu, o kształcie trapezoidalnym, przypada na płn. od tej linji. Płd. część stanowi jakgdyby wielki trójkąt, którego najdłuższą stroną będzie wybrzeże płd.-wsch. Podział ten jest bardzo wskazany ze względu na odrębne cechy tektoniczne obydwóch wspomnianych części. Wybrzeża morskie są bądź stromym brzegiem wysokiego płasko-