Magazyn6
7001

662 CHRZANOWSKI BERNARD — CHRZEŚCIJAŃSKIE KIERUNKI SPOŁ.-GOSP.

Chrzanowski Bernard.

Ch. urodził się w Wojnowicach pod Bukiem 27. VII. 1861. Kształcił się w poznań-skiem gimnazjum św. Marji Magdaleny. Od r. 1880 studjował historję i prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, a później prawo na Uniwersytecie berlińskim. W r. 1894 razem ze znakomitym publicystą, Władysławem Rabskim i gronem inteligencji, radykalnie narodowem, a pod względem społecznym — postępowcm, zwanem „Młodą Polską", założył „Przegląd Poznański". Pismo to pomieszczało także poezje Kasprowicza; pierwsze też zaznajomiło Wielkopolan z Żeromskim, drukując w r. 1894 jedną z jego nowel. W 1898 r. Ch. powołał do życia Tow. Wykładów Ludowych im. Ad. Mickiewicza. Sam w niem pracował najpilniej, wygłaszając dłuższe lub krótsze cykle wykładów o dziejach Polski i o literaturze polskiej. Od r. 1901—1909 był posłem do parlamentu Rzeszy, piętnując w licznych przemówieniach nadużycia władz pruskich, wyroki sądów w procesach politycznych i stwierdzając szybkie przenikanie „zarazy pruskiej" do całych Niemiec. Równocześnie opiekował się tow. „Warta", uczącem potajemnie dzieci po polsku, występował jako obrońca w procesach politycznych, broniąc w nich m. in. konspiratorów w gimnazjach i na uniwersytetach, a wreszcie organizował wśród młodzieży tajne wycieczki do Krakowa (1905—1914), gdzie w ostatnich latach przedwojennych wygłaszano specjalne dla niej wykłady o konieczności zbrojnej walki o niepodległość. Od r. 1912 począwszy aż do lat ostatnich opiekował się gorliwie ruchem harcerskim, pisząc np. gawędy harcerskie, pracował intensywnie w Tow. Czytelni Ludowych, podając np. sposoby zogniskowania pracy oświatowej i pisząc dla niego liczne wykłady.

Największą jego zasługą pozostanie jednakże wytrwałe, nieustanne a skuteczne budzenie w narodzie zainteresowania dla morza i Pomorza. W r. 1910 wydał swój „Zwięzły przewodnik" p. t. „Na kaszubskim brzegu", w r. 1913 opracował dla Tow. Czytelni Lud. wykład „Nad polskiem morzem", w r. 1917 wydał książkę „Z wybrzeża i o wybrzeżu", w r. 1926 „Przez Oksywską kępę z kroniką oliwskiego klasztoru w ręku", w r. 1927 „Once and to day on the polish sea-side", a wreszcie w r. 1934 nowe szkice „Z wybrzeża i o wybrzeżu". Nie poprzestając na tern pisał

0    wybrzeżu naszem artykuły do czasopism

1    gazet, a wreszcie usiłował zainteresować Kaszubami i morzem Konopnicką, Sienkiewicza i Żeromskiego. Jedynie Żeromski nie zawiódł jego nadziei, pisząc „Wiatr od morza" i „Międzymorze". Z Żeromskim też łączyło go wspólne umiłowanie szkoły. Od r. 1919 do 1928 pracował najpierw jako podsekretarz stanu, a potem jako kurator poznańskiego okręgu szkolnego, zyskując sobie entuzjastyczne przywiązanie nauczycielstwa i młodzieży szkolnej. Wycofawszy się na lat kilka z życia publicznego, w r. 1935 przerwał swój wypoczynek, wchodząc do Senatu Rzeczypospolitej.

Literatura: Pamiętnik 1 Zjazdu Niepodległościowców b. dzielnicy prmkiej.Poznań 1035.—Poptta Stefom Bernard Chrzanowski. Poznań 1028. — Tenśe: Bernard Chrzanowski jako wychowawca mlodzieły. Poznań 1028. (Odb. z „Przyjaciela Szkoły").

Andrzej Wojtkowski.

Chrześcijańskie kierunki społeczno-gospodarcze.

I. Założenia ogólne. II. Szkoła L e P 1 a y’ a. III. Katolickie Doktry-n y. r. Liberalizm katolicki. 2. Katolicyzm społeczny. IV. Protestantyzm społeczny.

I. Założenia ogólne.

Chrześcijańsko-społeczne kierunki ekonomiczne opierają się na założeniach teologicznych, a w szczególności — że; a) Bóg, Stwórca świata, nietylko ustalił porządek i cel dla tworów nieorganicznych, ale także — dla organicznych; prawo naturalne, jako wyraz woli Bożej, ustala hierarchję bytów, a człowiekowi i społeczeństwu także zakreśla uprawnienia i zadania, zachowanie zaś prawa jest nieodzownym warunkiem harmonijnego układu stosunków; b) układ stosunków gospodarczych nie może też naruszać porządku ustalonego przez Stwórcę; c) człowiek jest królem stworzeń i celem dla życia gospodarczego, a jego godność nie pozwala na uczynienie zeń środka dla celów gospodarczych; d) praca, jako złączona z osobowością ludzką, posiada wysoką godność i przeznaczenie w porządku przyrodzonym i nadprzyrodzonym; e) grzech pierworodny wywołał ujemne skutki w naturze ludzkiej; f) dobra doczesne z woli Bożej są przeznaczone na utrzymanie dla wszystkich ludzi, a ich zawłaszczenie pry-