Magazyn6
3601

828

DANJA

(4. VIII. 1914 r.), podobnie jak i inne państwa skandynawskie, ścisłą neutralność. Mimo to Niemcy, gdy im Anglja wypowiedziała wojnę, zażądali od Danji zagrodzenia minami Wielkiego Beltu, na co też rząd duński musiał się zgodzić. W obawie, by Niemcy nie rozszerzyli swoich żądań, godzących w niezależność Danji, zarządzono nawet częściową mobilizację.

Neutralność w wojnie europejskiej nie przeszkodziła bynajmniej Duńczykom w utrzymywaniu ze stronami walczącemi stosunków handlowych, które w tym czasie doszły nawet do niebywałego rozkwitu. Eksport duński z 721 miljonów koron w r. 1913 wzrósł w r. 1916 do 1 309 miljonów koron. Nie pozostało to jednak bez wpływu na rynek wewnętrzny, gdzie dawał się wówczas odczuwać brak artykułów spożywczych i ogromne ich podrożenie.

Klęska Niemiec pozwoliła Danji wszcząć zabiegi o odzyskanie utraconego w r. 1864 Szlezwigu. Sprawę tę na podstawie decyzji państw zwycięskich miał rozstrzygnąć plebiscyt. 10. II. i 14. III. 1920 r. odbyło się głosowanie. Północna część Szlezwigu wypowiedziała się w 74% zgórą za Danją, natomiast inne części za Niemcami. 5. V. 1920 r. został północny Szlezwig oddany Danji.

Sprawa odzyskania Szlezwigu stała się powodem upadku gabinetu Zahlego, któremu żywioły nacjonalistyczne zarzucały zbytnią obojętność w tej dziedzinie. Król pod wpływem tej agitacji udzielił Zahlemu dymisji, a misję utworzenia nowego rządu poruczył Liebemu. Odpowiedzią na to był strajk generalny i żądanie, by król abdyko-wał; posądzano go bowiem o chęć zamachu na konstytucję. Zatarg został po pewnym czasie zażegnany. Nowe wybory, zarządzone wówczas, osłabiły pozycję lewicy w izbach ustawodawczych. Tekę premjera objął wówczas Neergaard piastując ją aż do roku 1924. Przeprowadzone wówczas wybory do Folketingu dały znów zwycięstwo lewicy. Na czele nowego rządu, złożonego z samych prawie socjalistów stanął Stauning, który podjął pracę, zmierzającą do gruntownej demokratyzacji ustroju i ograniczenia wydatków na wojsko do minimum. Pacyfistycznym zamierzeniom Stauninga stanęło na przeszkodzie dojście do władzy Hitlera w Niemczech, który swoją polityką narodowościową (agitacja za powrotem do Niemiec w północnym

Szlezwigu) przyczynił się jeszcze więcej do naprężenia już od r. 1931 niezbyt przyjaznych stosunków. Po czteroletniej przerwie, w czasie której (1926—1930) rządy piastował Madsen-Mygdal, socjaliści znowu odnieśli zwycięstwo i na czele rządów stanął z powrotem Stauning. Z ważniejszych reform, podjętych za drugim nawrotem przez Stauninga, było zrzeczenie się parytetu złota, co w dużej mierze przyczyniło się do potanienia produktów.

Z zamierzeń pacyfistycznych na skutek zaszłych w Niemczech przeobrażeń musiał jednak Stauning zrezygnować. Na innych frontach polityki zagranicznej pozostała jednakże Danja wierna swej polityce pokojowej. Ujawniło się to najlepiej w sporze z Nor wegją o zwierzchnictwo nad Grenlandją. Rozpoczęte w 1923 r. pertraktacje zakończone zostały w nku następnym (30. I. 1924) układem porozumiewawczym, regulu jącym interesy obu państw na spornym terenie. Ostatecznie trybunał haski rozstrzygnął sprawę Grenlandji na korzyść Danji. Rząd socjalistyczny Stauninga poczynił również duże ustępstwa dla ludności Wysp Owczych pozostających pod władzą Danji, zwłaszcza w dziedzinie uprawnień jej języka. Dobrobyt gospodarczy Danji i jej de-mokratyzm są w głównej mierze wynikiem wysokiego poziomu szkolnictwa, zarówno powszechnego jak i specjalnego dokształcającego. To ostatnie zapoczątkował głównie wśród chłopów wielki reformator społeczny, pastor N. S. Grundtvig (1783—1872). W ślad za rozwojem szkolnictwa szedł rozwój spółdzielczości wśród chłopów. Zapoczątkowane w r. 1882 spółdzielnie maślane doszły w r. 1914 do liczby 1168. Podobne zjawiska obserwujemy również i w innych dziedzinach wytwórczości rolnej. Jednym z głównych celów owych tak licznych w Danji kooperatyw jest dążenie producentów do osiągnięcia jak najlepszych cen za towar przez bezpośrednie dotarcie do konsumenta z pominięciem zbędnego pośrednictwa.

Kooperatywy, szkolnictwo i zorganizowane życie społeczne stawiają Danję w rzędzie przodujących państw w Europie.

Literatura: Andersen H.: La sicuritł de la Baltique. „Remie de Genłve.** 1929.— Begetrup H.: The Folk High School# of Den-mark and the Denelopments of the Forming Cummnnily Ozford 1926. — Bodnialt S.; Kongres szczeciński na tle bałtyckiej polityki Polski. Kraków 1929 — Dahlemann SchOfer: Gcschichtc von Dtinrmark. Berlin 1902. — Faber H.: Cnoperation in Da-nish Agriculture. London 191S. — Bolecki Omkar: La pohiięur 8candinave des Jagiełłom (La Pologne au VI congris interna-