3

14

Rodzina jako środowisko wychowawcze

nich ról społecznych. Jej zdaniem, podobnie jak inne postawy, także i postawy rodzicielskie stanowią wynik uczenia się.

Większość badaczy zajmujących się problematyką postaw rodzicielskich reprezentuje stanowisko, żc struktura postaw rodzicielskich zawiera, podobnie jak postawy ogólne człowieka, trzy elementy: myślowy, emocjonalny i działaniowy. Pierwszy komponent przejawia się w formie poglądu na dziecko, oceny jego zachowania. Komponent działaniowy odzwierciedla się w czynnym zachowaniu wobec przedmiotu postawy, np. gdy matka przytula lub nagradza dziecko. Składnik emocjonalny z kolei ujawnia się tak w wypowiedziach (ton. sposób ekspresji), jak i w zachowaniu niewerbalnym (ruchy, gesty, mimika) i zawiera pozytywne lub negatywne uczucia w stosunku do dziecka (zob. J. Rembowski 1972: M. Ziemska 1986a; M. Braun-Gałkowska 1986).

Postawy^r rodzicielskie są plastyczne i ulegają zmianom wraz z rozwojem dziecka (zob. M. Ziemska 1973,1986a; T. Mądrzycki 1977; J. Rembowski I986c; M. Braun-Gałkowska 1991). Inne postawy rodzice przyjmują wobec niemowlęcia, inne wobec dziecka rozpoczynającego naukę szkolną, a jeszcze inne w stosunku do dorastającego syna czy córki. Zmiany w postawach rodzicielskich dotyczą przede wszystkim stopnia i jakości dawanej dziecku swobody oraz form jej kontroli. Ponadto w zależności od etapu rozwoju dziecka ulegają zmianie proporcje i rodzaje form kontaktu fizycznego i psychicznego pomiędzy rodzicami a dziećmi. Niedostosowanie postaw przez rodziców do wieku rozwojowego dziecka może przyczyniać się do pojawiania się sytuacji konfliktowych, prowadzących z kolei do zaburzeń w zachowaniu a nawet do zaburzeń osobowościowych.

2.2. TYPOLOGIA POSTAW RODZICIELSKICH

Począwszy od lat trzydziestych XX wieku czynione były próby, aby poszczególne jednostkowe postawy rodzicielskie, charakteryzujące się bogactwem zachowań ro dziców w^r stosunku do dziecka, uporządkować w podstawowe typy postaw.

Jedną z pierwszych typologii postaw rodzicielskich zaproponował amerykański psychiatra L. Kanncr (za: M. Przetacznik-Gierowska, Z. Włodarski 1994. s. 132). Wyróżnił on cztery typy postaw rodzicielskich pierwsza jest postawą pozytywną, pozostałe trzy są niekorzystne dla rozwoju dziecka. Są to postawy: 1) akceptacji i miłości; 2) jawnego odrzucenia; 3) perfekcjonizmu (nadmiernych wymagań); 4) przesadnej opiekuńczości.

Spośród innych wczesnych prób klasyfikacji, opartych na badaniach empirycznych, wymienić ponadto należy propozycje M. Roffa (za: M. Plopa 1983, s. 413), który wyróżnił następujące rodzaje zachowań rodzicielskich: 1) koncentrację na dziecku; 2) kierowanie demokratyczne; 3) swobodę; 4) harmonijne współżycie ro dziców i dzieci; 5) konflikt oraz G. A. Miltona (za: M. Plopa 1983, s. 413; S. Lipiński 2001, s. 28), który wyodrębnił pięć postaw macierzyńskich przejawianych wobec dzieci pięcio- i sześcioletnich. Są to: 1) rygoryzm; 2) relacje wewnątrzrodzinne; 3) ciepła postawa matki; 4) odpowiedzialność: 5) postawa bliska agresji i karania.