7

18

Rodzina jako środowisko wychowawcze

Ostatnia postawa wśród wymienionych pracz M. Ziemską (1986a) prawidłowych postaw przejawianych przez rodziców wobec dziecka to uznanie jego praw. Sprowadza się ona do traktowania dziecka jako równoprawnego członka rodziny, co wiąże się z dopuszczaniem go w sprawy, o których współdecyduje i w których współuczestniczy. Przejawianie tej postawy przez rodziców wiąże się z poszanowaniem indywidualności dziecka, pozwalaniem na odpowiedzialność za własne czyny. Dziecko zdaje sobie sprawę z oczekiwań rodziców względem niego, jednocześnie oczekiwania te nie wykraczają poza jego możliwości, lecz przyczyniają się do rozwijania jego zainteresowań i uzdolnień oraz potrzeb uczuciowych i społecznych.

Wpływu postaw reprezentowanych przez rodziców względem dzieci nie powinno się sprowadzać tylko i wyłącznie do wzajemnych relacji pomiędzy rodzicami i dziećmi, ponieważ odgrywają one isrorną rolę w kształtowaniu postaw i zachowań dziecka wobec rodzeństwa, czy innych członków rodziny, a także w późniejszych kontaktach dziecka z szerszym otoczeniem społecznym (zob. E. B. Hurlock 1985;

R.    Karpowicz 1997). Dlatego też warto zastanowić się nad tym, co może wpływać na kształtowanie się postaw rodzicielskich.

Czynniki decydujące o tym. jakie postawy będą przejawiane przez przyszłych rodziców. dają się ująć w kilka grup

1)    brak pozytywnego dziedzictwa społecznego dla tworzenia się ról rodzinnych. Postawy rodzicielskie kształtują się bowiem w oparciu o doświadczenia wyniesione w okresie dzieciństwa z rodziny pochodzenia przez męża lub żonę. Interakcje z własnymi rodzicami stanowią pewne wzory do naśladowania, mogą być też modyfikowane czy wręcz odrzucane przy pełnieniu pracz nas roli ojca czy matki. Kształtowanie się nieprawidłowych postaw rodzicielskich mogą powodować m.in.: brak wzoru ojca lub matki, brak wzoru ustosunkowania się rodziców do dziecka, identyfikowanie się z rodzicem niemającym dobrego kontaktu z dzieckiem (zob. M. Ziemska 1973; R. L Burgess 1981; M. Wolicki 1982; E. B. Hurlock 1985; G. Mel-zak 1992);

2)    oczekiwanie na dziecko. Jeśli dziecko jest niepożądane, niechciane w okresie ciąży, może być podobnie traktowane już po przyjściu na świat albo wprost przeciwnie rodzice mogą przejawiać wobec dziecka postawę prodziecięcą. Zależy to głównie od indywidualnych, psychologicznych czynników tkwiących w rodzicach, od czynników związanych ze środowiskiem społecznym i rodzinnym, czynników sytuacyjnych, a także od samego dziecka. Równie istotne dla późniejszych postaw wobec dziecka mogą być także oczekiwania względem dziecka, związane z jego płcią, wyglądem, osobą i przyszłością oraz z nadziejami wiązanymi z jego urodzeniem, np. na scementowanie związku. Na ogół oczekiwania owe są wynikiem błędnej oceny rozwojowych możliwości i uzdolnień dziecka (zob. M. Ziemska 1973; J. Or-ford. P. 0'Reily 1981; R. L. Burgess 1981; M. Manning. J. Herman 1981; D. T. Lar rance. C. T. Twentyman 1983; J. Belsky 1984; V. J. Callan 1984; E. B. Hurlock 1985;

S.    Smali 1988);

3)    brak satysfakcji z własnego życia społecznego chodzi tu przede wszystkim o brak satysfakcji płynącej z małżeństwa, co odbija się niekorzystnie na jakości