5

16

Rodzina jako środowisko wychowawcze

1)    odrzucenie, niechęć, obcość nadmierna opiekuńczość, bliskość, lepkość;

2)    brak pomocy, opieki - nadmierna opiekuńczość i ochrona;

3)    brak norm, zupełna swoboda - dyrygowanie, nadmierne zarządzanie;

4)    całkowity brak wymagań - nadmierne wymagania i żądania.

Postawy pośrednie w tym modelu są najwłaściwsze i należą do nich; właściwa bliskość, odpowiednia pomoc, rozumna swoboda i stosowne wymagania. Dopiero wszystkie postawy pozytywne razem składają się na postawę dojrzałej miłości (M. Braun-Gałkowska 1986).

■typologia M. Ziemskiej (1986a) powstała na podstawie badań dotyczących układu stosunków między rodzicami i dziećmi i ma charakter wartościujący. Model M. Ziemskiej pokazuje, że każda właściwa postawa rodzicielska ma swój odpowiednik w postawach o nieprawidłowym rypie zabiegów wychowawczych, tak więc akceptacji odpowiada odtrącenie, współdziałaniu - unikanie, rozumnej swobodzie - nadmierne ochranianie, uznawaniu praw - nadmierne wymagania. Autorka (1986a) jest zdania, iż źródłem niewłaściwych postaw rodzicielskich są na ogół albo nadmierny dystans uczuciowy (jego formy to: kontakt agresywny lub ucieczka od kontaktu), albo nadmierna koncentracja na dziecku (z kontaktem uporczywie korygującym lub z kontaktem zbyt bliskim).

Wśród nieprawidłowych postaw rodzicielskich M. Ziemska (1986a) wyróżniła postawę odtrącającą dziecko, która występuje przy nadmiernym dystansie uczuciowym i dominacji rodziców. Dziecko odbierane jest jako ciężar, oceniane jest surowo, rodzice mogą żywić wobec niego uczucia rozczarowania, zawodu i urazy. Bardzo często dziecko takie otaczane jest licznymi zakazami i nakazami, poddawane surowej dyscyplinie. Odtrącenie zakłóca rozwój emocjonalny i społeczny dziecka. Takie dziecko wyrasta w atmosferze izolacji, dezaprobaty, otwartej krytyki i zbędności, co przyczynia się do kształtowania negatywnej samooceny. Czynniki sprzyjające powstawaniu tej postaw\^r są bardzo różne, mogą to być np.: doświadczenia wyniesione z pochodzenia rodziny, indywidualne cechy osobowości (niedojrzałość emocjonalna, infantylizm) czy uwarunkowania zewnętrzne (trudna sytuacja, materialna, mieszkaniowa, rodzinna).

Kolejną postawą jest postawa unikająca, która pojawia się przy nadmiernym dystansie uczuciowym oraz uległości i bierności rodziców wobec dziecka. Postawa ta cechuje się słabym kontaktem uczuciowym, a nawet obojętnością ze strony rodziców. Dziecko znajduje się właściwie na marginesie ich życia, rodzice bowiem pochłonięci są własnymi sprawami i problemami. Na postawę tę może składać się m.in.: ukryta lub jawna beztroska o dobro dziecka, zaniedbywanie dziecka, brak odpowiedzialności za dziecko i ignorowanie go, nieangażowanie się w sprawy'dziecka. Takie relacje z rodzicami prowadzą do oschłości uczuciowej u dziecka, niezdolności do nawiązywania trwałych kontaktów, nieufności wobec ludzi.

Z kolei postawa nadmiernie wymagająca kształtuje się w wyniku nadmiernej koncentracji na dziecku oraz dominacji rodziców. Cechuje ona głównie tych rodziców. którzy nie uwzględniają indywidualnych cech i możliwości dziecka, chcąc je ukształtować według własnego idealnego wzorca. Stawianie dziecku wygórowa-