Magazyn6
2201

914

DODEKANEZ — DOLAR

kowany nie był i we wrześniu 1922 r. Włochy zawiadomiły Grecję, że uważają go za wygasły. Formalna cesja D. na rzecz Włoch nastąpiła ze strony Turcji najpierw w traktacie Sewrskim (art. 122), a ostatecznie w traktacie Lozańskim (art. 15). W obu wypadkach oprócz Rodos i wysp właściwego D., była mowa i o Castelrosso, przy-czem Włochy w swych układach z Grecją wysepki tej nie wymieniały. Tak więc patrjo-tyczne dążenia Greków D. nie zostały zaspokojone. Włosi, ogłosiwszy formalną aneksję wysp 21. I. 1924 r., kontynuowali swe prace nad ich podniesieniem gospodar-czem, rozpoczęte jeszcze w czasie wojny światowej, oczywiście przedewszystkiem z punktu widzenia potrzeb handlu włoskiego. Zarazem, uznając wielkie strategiczne znaczenie wysp, przeprowadzili stosowne prace fortyfikacyjne, dzięki czemu Rodos

1    inne wyspy są dziś silną bazą floty wojennej włoskiej na wschodniem Mediterra-neum, „włoską placówką równowagi śródziemnomorskiej". Cały archipelag ze zgro-madzonemi tam siłami wojskowemi, lądo-wemi i morskiemi, odegrał doniosłą rolę w r. 1935/6 w czasie zatargu abisyńskiego, jako pozycja szachująca Anglję i jej grecko-tureckich sprzymierzeńców. Jako ostatni akt dotyczący D. podpisany został w Ankarze 4. 1. 1932 r. układ włosko-turecki, określający przynależność państwową różnych wysepek wokół Castelrosso (odległej tylko

2    km od Anatolji) i rozgraniczający wody terytorjalne.

literatura: Glannini A.: L'ultima fasę delta Questionc Orientale. Borna 1933 (tu obfita bibljografja). — Seyfullah: Italien im Ostlichm Mittelmeer. Berlin 1930. — Zeroos S.: La question du Dodćcannłse et set documcnts diplomatigues. Athines 1928. — Artykuły o D. w Encielopedia Italiana i w Mtyaly tUrjyunj tyxi*X onsuiltia.

H. A. B.

Dolar.

Dolar (wyraz, pochodzący od wyrazu thaler — talar), podstawowa jednostka pieniężna Stanów Zjednoczonych, został wprowadzony przez Kongres Stanów Zjednoczonych w r. 1792, kiedy to przyjęto system bimetalistyczny (wagę dolara określono na 371 i V. grana czystego srebra albo na 24*/* grana czystego złota, czyli relacja wynosiła i : 15). Historja dolara rozpada się na pięć okresów: 1) okres bimetalizmu (1792—1862), przyczem w obiegu w latach 1792—1834 znajdowały się prawie wyłącznie monety srebrne, wskutek wzrostu po r. 1792 wartości złota; w r. 1834 Kongres, chcąc dostosować relację oficjalną do rynkowej, zmniejszył wagę dolara złotego; wówczas znów monety srebrne stały się nad-wartościowe i znikły całkowicie z obiegu, powodując nawet trudności płatnicze wobec braku diobnych monet; 2) okres waluty papierowej (1862—1879). Kongres, w celu pokrycia wydatków na wojnę cywilną w r. 1862, uchwalił emisję 400 inilj. doi. papierowych (greenbacki), będących prawnym środkiem płatniczym („legał tenders") we wszystkich zapłatach. Wskutek deprecjacji tych not, dochodzącej do 35%, monety srebrne i złote całkowicie zniknęły z obiegu; 3) okres bimetalizmu ułomnego (1879 do 1900). Pod wpływem zwolenników inflacji, wyznawców bimetalizmu oraz właścicieli kopalń srebra, którego produkcja stawała się coraz mniej opłacalna na skutek spadku jego ceny (w ostatniej ćwierci w. XIX relacja obniżyła się do 31,6 : 1, gdy w 1. 1800—1875 wahała się w granicach 15:1 i 16:1), wprowadzono przymus zakupu i wybijania przez rząd określonej ilości srebra. W r. 1878 ustalono tę ilość na sumę, niemniejszą od 2 milj. dolarów i niewiększą od 4 milj. doi. miesięcznie (dolar wagi 4i2¹/₂ grana) (The Bland Allison Act.). Dolary srebrne można było deponować w Skarbie, otrzymując wzamian wymienialne na srebro certyfikaty srebrne. Aby skuteczniej oddziaływać na cenę srebra, Sherman Act z r. 1890 podniósł tę sumę do 4,5 milj. dolarów miesięcznie. Suma zakupionego srebra, na skutek tych dwóch ustaw, wyniosła 576 milj. doi., z czego w postaci monet 80 milj. dok, reszta w certyfikatach srebrnych; 4) okres monometa-lizmu złotego (1900—1933); mimo zakupów srebra w tak wielkiej ilości, cena tego kruszcu spadała, co powodowało odpływ złota w kraju, wywołujący duże trudności natury pieniężnej. Po zwycięstwie zwolenników waluty złotej przy wyborach w r. 1896, wprowadzono monometalizm złoty (Gold Standard Act z 14. III. 1900). Odtąd jednostką pieniężną był jedynie dolar złoty, o wadze 25,8 granów złota. Rząd miał obowiązek zapewnienia innym znakom pieniężnym wartości, równej wartości monet złotych; dla wypełnienia tego obowiązku miała służyć rezerwa złota, w wysokości 150 milj. dolarów, która, w razie jej spadku poniżej 100 milj. dolarów, miała być