Magazyn6
9401

986

DYSPASZA — DYSPERSJA

sporządzenia planu, o poddanie rewizji planu. Postępowanie w sądzie normuje się według przepisów ustawy z dn. 15. V. 1898 r. o niespornem sądownictwie, obowiązującej na ziemiach zachodnich. Z chwilą, gdy plan zostanie przez sąd prawomocnie zatwierdzony, staje się on tytułem egzekucyjnym (§153 powołanej ustawy).

Powyżej wspomniany plan ustalenia i rozdzielenia szkody awaryjnej sporządza się w porcie, do którego statek po wypadku zawinie. Jeżeli port leży zagranicą, wtedy w sprawie zasad i formy ustalenia planu stosuje się normy, obowiązujące w tymże porcie. O ile chodzi o stosowanie norm ma-terjalnych, dotyczących awarji wspólnej, to zwykle przewiduje się w czarterpartjach i konosamentach zastosowanie York-An-twerpskich Reguł (York Antwerp Rules) z 1924 r.

Dyspaszer (ang. average adjuster, franc. dispacheur, niem. Dispacheur) jest rzeczoznawcą dla spraw awaryjnych, powołanym do ustalenia szkody awaryjnej, a w szczególności szkody, wynikłej z awarji wspólnej. Jest to osoba zaprzysiężona, obowiązana do stosowania przy wykonywaniu swych czynności norm ustawowych, dotyczących awarji, i uwzględniania postanowień stron, przyjętych w umowach przewozowych i konosamentach. U nas, w Polsce ustanawiają dyspaszerów właściwe teryto-rjalnie izby przemysłowo-handlowe, a więc, o ile chodzi o nasze wybrzeże, pomorska izba przemysłowo-handlowa w Gdyni (art. 4, poz. 7 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 15. VII. 1927 r. o izbach przemysłowo-handlowych (Dz. U. R. P. Nr. 67, poz. 591).

Od dyspaszera należy odróżnić t. zw. komisarza awaryjnego, który z ramienia strony przygotowuje i zbiera materjały oraz dowody, potrzebne do ustalenia szkody awaryjnej.

W. S.

Dyspersja.

D. (inaczej: rozsiew), jest pewną cechą charakterystyczną szeregów statystycznych, polegającą na tern, że poszczególne obserwacje, należące do jednej zbiorowości, a więc w pewnym sensie opisujące jedno i to samo zjawisko, mają niejednakowe wartości liczbowe. Weźmy np. poniższy szereg, przedstawiający ceny, jakie w 8 sklepach detalicznych warszawskich pobierano we wrześniu 1934 r. za ten sam gatunek tkaniny bawełnianej (z nieopublikowanych ma-terjałów Instytutu Badania Konjunktur Gospodarczych i Cen): 99, 100, 105, 109, no, 113, 120, 120. Ceny wyrażone w groszach za metr. Średnia arytmetyczna = 109,5. J^k widzimy, powyższe liczby, które przecież w zasadzie reprezentują wszystkie jedno zjawisko, a mianowicie poziom ceny tkaniny X w Waiszawie, bynajmniej nie są między sobą równe; powiemy więc, że ujawniają one dyspersję. Aby nadać temu pojęciu sens liczbowy, a w szczególności, aby móc porównywać d. różnych szeregów, wprowadzono w statystyce miary d. Najważniejszą z nich jest średnie odchylenie, oznaczane symbolem ę. Kwadrat średniego odchylenia równa się średniej arytmetycznej kwadratów odchyleń poszczególnych ob-serwacyj od średniej arytmetycznej

,s (^xi~+)^s+ (^xt~A)^aĄ-... -f (xn-A)* _/ix

«    A    ^w

We wzorze powyższym x_ltx_a,...x_N oznaczają wartości poszczególnych obserwacyj, A — średnią arytmetyczną danego szeregu, a N — liczbę obserwacyj. Znajdźmy ę dla szeregu, który przytoczyliśmy powyżej:

^xi—A I—10.5 —9.5 —4,5 —0,5 +o,5 (x_i—A)Ąno,25 go,25 20,25 0,25 0,25 +3,5    +J0.5    +JQ,5

12,25    110,25    110,25

Suma kwadratów odchyleń od średniej arytmetycznej szeregu równa się 110,25 + + 90,25 + ... + 110,25 = 454,oo, a ich średnia arytmetyczna 56,75. Wobec tego

« = V 56,75 = 7,53 gr za mtr. W powyż-szem obliczeniu pewien kłopot sprawia podnoszenie liczb ułamkowych do kwadratu, czego pozwala uniknąć zastowanie wzoru:

₂ fx₁-W)^a+(x₂-Wp + ... +(x_N-WJi ^ę    N

— (A —W)*    (2)

Wzór (2) daje identycznie te same wyniki co wzór (1), o czem czytelnik może łatwo sam się przekonać. W we wzorze (2) oznacza jakąś liczbę zupełnie dowolną; praktycznie jest wybrać na W liczbę okrągłą, znajdującą się w pobliżu średniej szeregu (w naszym przykładzie liczbą taką byłoby 100); oczywiście może też być W = o. Jeżeli obliczamy średnie odchylenie z szeregu