Magazyn6S901

521

POLSKA

nych zasad poddaństwa, ileże ponownie utrudniono swobodę przenoszenia się chłopów, uzależniając je od zgody wójtów. — Królestwo Kongresowe upadło wraz z upadkiem powstania listopadowego.

Resztki bytu państwowego Polski utrzymały się po upadku powstania listopadowego jeszcze w wolnej Republice Krakowskiej, utworzonej też traktatem wiedeńskim z 1815, a która przetrwała aż do zajęcia przez Austrję w 1846.

Odrodzone państwo polskie poprzedzone było przez Królestwo Polskie proklamowane 5 listopada 1916 przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier. Orędziem tychże cesarzy z 12 września 1917 została powołana Rada Regencyjna złożona z trzech członków. Rada Regencyjna 14 listopada 1918 złożyła swą władzę w ręce Józefa Piłsudskiego.

Literatura: Balzer Oeumld: Historja ustroju Polski. Lwów 1933. — Kutrzeba Stanisław: Histnrja ustroju Polski. 4 f. Kraków 1935. — WinlaraM Bohdan: Ustrój polityczny ziem polskich w XIX vneku. Poznań 1923.

Zygmunt Wojciechowski.

D. ODBUDOWA PAŃSTWA POLSKIEGO.

i. Wybuch wojny światowej. 2. Odbudowywanie organów państwowości polskiej. 3. Przejście władzy od Rady Regencyjnej do Józefa Piłsudskiego. 4. „Mała konstytucja" z 1919. 5. Konstytucja marcowa z 1921. 6. Konstytucja kwietniowa z 1935-

1. Wybuch wojny światowej. W chwili wybuchu wojny u zbiegu lipca i sierpnia 1914 rysowały się w polskiem społeczeństwie dwa kierunki: jeden ześrodkowywał się głównie w dawnej Galicji i znalazł swój wyraz w uchwałach Koła Polskiego na ratuszu krakowskim z 16. VIII. 1914 i w utworzeniu Naczelnego Komitetu Narodowego oraz legjonów polskich, do czego hasłem był wymarsz kadrówki strzeleckiej pod dowództwem Józefa Piłsudskiego z krakowskich „Oleandrów" w dniu 6. VIII; drugi natomiast skupił się wokoło odezwy naczelnego wodza wojsk rosyjskich wielkiego księcia Mikołaja Mikołaj ewicza, zapowiadającej odrodzenie Polski pod berłem cara, swobodnej w swojej wierze, języku i samorządzie. Oba przeszły w ciągu długo trwającej wojny ewolucję: na pierwszy z nich, oparty o zbrojne współdziałanie z Austro-Węgra-mi, wpłynęły częściowo sojusz monarchji habsburskiej z cesarstwem niemieckiem, częściowo zaś rozbieżność zapatrywań i interesów obu sojuszników w zakresie kwestji polskiej. Drugi znowu doznał istotnego przekształcenia po upadku caratu w Rosji, co rozwiązało państwom zachodnim ręce w kwestji polskiej. Na podstawie różnicy w zapatrywaniach obu tych kierunków na zagadnienie państwowo-twórcze w okresie okupowania ziem polskich przez państwa centralne, uzyskał pierwszy z tych kierunków miano aktywistów, drugi pasywistów.

Wojna zaczęła się na wschodnim froncie zwycięstwami wojsk .rosyjskich, które na przełomie jesieni i zimy 1914 stanęły u bram Krakowa. Przełamanie frontu rosyjskiego pod Gorlicami z początkiem maja 1915 zmieniło sytuację. Rosjanie, cofając się szybko, wydali w ręce wojsk austrjackich i niemieckich nietylko zajętą przez siebie Galicję, ale także i dawne Królestwo Kongresowe. Zaraz po zajęciu Warszawy w dniu 5 sierpnia 1915 prezes Naczelnego Komitetu Narodowego prof. dr. Władysław Leopold Jaworski w ogłoszonym z Krakowa memorjale, zwróconym do austrjacko-węgierskiego ministra spraw zagranicznych, oświadczył, że polska racja stanu „ukazuje nam, jako cel dążeń i wszelkiej pracy, państwo polskie". W rok zaś później na inaugu-racyjnem posiedzeniu wskrzeszonej za niemieckiej okupacji warszawskiej Rady Miejskiej ogłaszał dr. Babiński w swej deklaracji, że „niepodległe państwo polskie, wyposażone w organy i środki, niezależność jego wyrażające i zabezpieczające — oto cel najwyższy dawnych i obecnych wysiłków narodu polskiego". Te dwa oświadczenia, z różnych obozów wyszłe i w odmiennych sytuacjach złożone, potwierdzają słuszność uwagi austrjackiego marszałka Conrada von Hoetzendorf w jego pamiętnikach, że rozdzielone między sobą polskie partje polityczne „wszystkie razem zjednoczyły się w dążeniu do odbudowania samoistnego polskiego państwa".

2. Odbudowywanie organów państwowości polskiej. Przemawiając w parlamencie 5. IV. 1916 przyznał się kanclerz niemiecki Beth-mann Hollweg jakgdyby z pewna fatali-styczną rezygnacją do tego, że „Niemcy i Austro-Węgry nie miały zamiaru poruszania kwestji Polski; poruszył ją los bitew. Teraz ona istnieje i czeka na swoje rozwiązanie. Po takich wstrząśnieniach nie zna historja status quo ante“.