Magazyn6301

169

FIDEIKOMISY

Tym, który ostatecznie sprecyzował formy prawne f. na kontynencie europejskim, był Knipschild, autor znanego dzieła p. t. „De fideicommissis familiarumnobilium“ (1654). Co się tyczy Anglji, to nie rozwija się tu zasada wieczystego związania dóbr, mającego służyć interesom świetności rodu, lecz f. przybierają tutaj formę bardziej umiarkowaną, a mianowicie t. zw. „entails", przy których ograniczenie rozporządzalności nieruchomości, ustanowione przez zapisodawcę, obowiązuje ustalonego przez niego spadkobiercę żyjącego i jednego jeszcze narodzić się mającego zapisobiorcę; ten ostatni jednak ma prawo po ukończeniu 21 roku życia znieść zasadę f. W praktyce jednak przez stałe odnawianie tej zasady zapewniają „en-tails“ nienaruszalność majętności rodowych. Z Anglji system „entail“ przeniknął również do Ameryki Półn.

Od końca w. XVIII f. są zwalczane zarówno ze względów politycznych oraz społecznych, jak i gospodarczych. Obawa przed ich zbytniem rozpowszechnieniem spowodowała obwarowanie możności ich powstawania szeregiem przepisów oraz przymusem uzyskania w każdym poszczególnym wypadku zgody na ich powstanie czy to monarchy, czy też monarchy i parlamentu. Względy polityczne doprowadziły do ograniczenia ich we Francji już nawet w 1561 r. Zupełnie zniósł je tam w 1797 r. rząd rewolucyjny. Napoleon I w interesie swej dyna-stji tworzy je na nowo pod nazwą majoratów (1806 r.); istniały jednak niedługo. Prawo z 1835 r. zakazało tworzenia ich w przyszłości, prawo zaś z 1849 r. zniosło zupełnie wszelkie f. W Hiszpanji znosi je Józef Bonaparte, później następuje ich restytucja i znów zniesienie. Sprawę f. uregulował wreszcie kodeks cywilny hiszpański z 1889 r., który przewidywał, że ograniczenia rozporządzalnością dóbr o charakterze fideikomisarycznym mogą obowiązywać tylko dwa pokolenia. Na analogicz-nem stanowisku stanęło ustawodawstwo portugalskie z 1867 *■ F. we Włoszech zostały ostatecznie zniesione w 1871 r. Najwcześniej jednak zaczęto znosić f. (o typie ,,entail“) w Ameryce Półn. Gdy powstały St. Zjedn. Am. Półn., zostały f. zniesione w szeregu stanów, w niektórych zaś wprawdzie pozostały, ale usunięcie płynących z nich ograniczeń i ich zlikwidowanie stało się dla właścicieli rzeczą stosunkowo łatwą do przeprowadzenia. W Norwegji tworzenie nowych f. zostało wzbronione w 1810 r., w Danji w r. 1849. Pomimo wszystkich tych ustaw liczne f. przetrwały w Europie aż do wojny światowej. Szczególnie liczne były one w Niemczech i w Austro-Wę-grzech. Utrwaleniu się ich tutaj, poza inne-mi momentami, sprzyjała doniosła rola arystokracji w rządach tych państw. W Niemczech widzimy naw^ret powstanie ogromnej ilości f. od drugiej połowy zeszłego stulecia. W 1918 r. w chwili wybuchu rewolucji było ich w Niemczech 1 348 i zajmowały 7,3%> powierzchni kraju (5,1% pow. gruntów uprawnych, a 13,9% pow. lasów). Zajmowały one w 1914 r. 7,3% powierzchni Poznańskiego, 4,7% Prus Zachodnich i 17,2% Śląska. W Austrji według danych z 1882 r. istniały 292 f., zajmując 3,8% pow. kraju. (2,1% pow. rolnej i 8,0% pow. lasów). W Małopolsce zajmowały one 0,4% jej powierzchni. W latach 1882—1907 powstało w Austrji tylko 5 f. o pow. 60 000 ha. Nieliczne (91), ale bardzo duże f. istniały na Węgrzech (zajmowały 4,7% pow. kraju).

Bogata literatura niemiecka z w. XIX i początków XX w. wskazuje na szereg ujemnych cech gospodarczych f., które składały się, jak wiemy, w lwiej części z dóbr ziemskich. Wskazuje się na f., jako na zaporę postępu rolniczego i jako na czynnik hamujący procesy parcelacyjne, niezbędne wobec zagęszczania się ludności. Jedynie do dużych f. leśnych ustosunkowała się nauka z reguły przychylnie z punktu widzenia gospodarczego. Rozumiejąc te różne gospodarczo ujemne cechy f., ustawodawca angielski wprowadza w 1882 r. ustawę, która nie wzbrania obciążać związanych ograniczeniami fideikomisarycznemi nieruchomości długami celem dokonania na nich odpowiednich ulepszeń i zezwala nawet właścicielowi „entaiPu" na ich sprzedaż bez prawa jednak rozporządzania uzyskaną gotówką i z obowiązkiem ulokowania jej w sposób prawem przewidziany lub kupna nowych nieruchomości.

Dopiero po wojnie światowej następuje daleko idąca likwidacja f. W Anglji „en-tails“ nie zostały zniesione, jednak instytucję tę osłabiono przez przyznanie właścicielowi „entail’u“ ustawą z 1925 r. możności sporządzania testamentu, jak gdyby jego majątek nie był związany fideikomisarycznemi ograniczeniami. W Niemczech od 1919 r., zgodnie z konstytucją weimar-